کتابخانه مجازی ادبیات

کلمه «ادبیات» چه معنا و مفهومی را در ذهن‌ها برمی‌انگیزد؟ آیا مفهوم ادبیات مطلقا ذهنی است و ارتباطی با دنیای خارج از ذهن ندارد یا مفهوم ذهنی ما از ادبیات با دنیای محسوس خارجی مربوط است؛ اگر مربوط است، با کدام بخش و چه نوع محسوسات خارجی ارتباط دارد و مشخصات خارجی آن محسوسات که با مفهوم ما از ادبیات در ارتباط‌اند چیست؟

داستان از قالب‌های کهن ادبیات است که در میان ملّت‌ها تاریخچه‌ای دیرینه دارد. هند نیز در میان ملل مشرق زمین سرزمین پر راز و رمزی است که شاهکارهای متعدّد داستانی آن از جمله «مهابهاراتا و رامایانا» دارای اهمیّت است. «نل و دمن» قسمتی از این اثر داستانی است که به دست فیضی دکنی ملک الشعرای دربار اکبر شاه در قرن دهم (ه) از سانسکریت به فارسی ترجمه شد و سپس توسط این شاعر به نظم فارسی درآمد. در این پژوهش کوشش شده است داستان «نل و دمن» بر اساس عناصر تشکیل‌دهنده یک داستان نظیر: طرح ، شخصیّت ، زاویه دید و غیره تحلیل ساختاری گردد. نتیجه به دست آمده این است که داستان مورد نظر به شکل ابتدایی و ساده، همه عناصر داستان امروز را دارد اما از پیچیدگی این‌گونه داستان‌ها بی‌بهره است.

آثار ادبي از اساسي‌ترين ابزارهايي است که مي‌تواند به مطالعات جامعه‌شناسانه کمک کند. گاه شرايط اجتماعي و فرهنگي جامعه به گونه‌اي است که نوع خاصي از ادبيات مورد توجه مخاطبان و مردم قرار مي‌گيرد. از اين‌رو، شناخت و بررسي ادبيات مورد توجه مردم به شناخت خواسته‌هاي آنها، و در نتيجه ساختار کلي جامعه و گه گاه نقاط ضعف و نقص‌هاي فرهنگي آن کمک مي‌کند. اخيرا با پديده رمان‌هاي عامه‌پسند مواجهيم. رشد و رواج اين رمان‌ها که در برخي مواقع نگراني منتقدان را نيز فراهم کرده، موجب اين سوال اساسي است که رمان‌هاي عامه‌پسند چه ويژگي‌هايي دارند که بر پرخواننده شدن آنها تاثير مي‌گذارد؟ در اين مقاله به مطالعه، تحليل و بررسي محتوايي، ساختاري و نشانه‌شناسي نمونه‌هايي از رمان‌هاي عامه‌پسند که در دو دهه اخير جزو پرفروش‌ترين رمان‌هاي ايراني بوده‌اند، پرداخته‌ايم. در بخش نشانه‌شناسي، دويست رمان و در بخش عناصر داستاني و ساختاري، بيست رمان به اجمال مورد بررسي قرار گرفته‌اند.

آیرونی(Irony) یکی از صناعات پیچیده است که به دلیل ماهیت پارادوکسیکال و لحن دوگانه‌اش مباحث فراوانی را به همراه داشته است. این اصطلاح که دارای سیر تحول تاریخی و تطور معنایی خاصی است، با ورود به ادبیات فارسی بر پیچیدگی‌هایش افزوده شد. زیرا از یک سو، فقدان اصطلاح معادلی که در زبان فارسی بتواند وسعت معنایی آن را پوشش دهد و از سوی دیگر، وجود دیدگاه‌های گوناگون در تعریف و تبیین آن از مشکلات عمده مترجمان و منتقدان است. از این رو برای آیرونی در زبان فارسی معادل‌هایی همچون طنز، تهکم، کنایه، طعنه و ... قرار داده‌اند که متأسفانه هیچ‌یک در بردارنده دامنه معنایی و مفهوم جامع آن نیست. با نگاهی دقیق به مجموعه تعاریفی که برای آیرونی ارائه شده است می‌توان دریافت که آیرونی حاصل تضاد میان «بود» و «نمود» است یعنی تفاوت آنچه که هست و آنچه که نشان داده یا وانمود می‌شود. به همین دلیل برخی از صاحب‌نظران آیرونی را کلامی می‌دانند که معنی مخالفش از آن اراده شده باشد. در ایران یکی از شاعران بزرگی که روح آیرونی به خوبی در اشعارش نمایان است، پروین اعتصامی است. پروین در اشعارش که سرشار از نگاه حکمت‌آمیز به هستی و زندگی است، سلسله‌ای از تقابل‌ها را مطرح می‌سازد که قوامدهنده نگاه آیرونیستی او به جهان است. زیرا، آیرونی شناسایی این حقیقت است که جهان ذاتاً متناقض‌نماست و صرفاً رویکردی دوگانه می‌تواند متناقض‌نما بودن آن را بنمایاند. براین پایه، می‌توان گفت که یکی از دلایل ماندگاری اشعار پروین، حضور آیرونی در ژرفای اندیشه اوست. در شعر پروین تقابل و رویارویی موجوداتی از عوالم مختلف انسانی، جانوری، نباتی، جمادی و ... تبلور می‌یابد؛ تناقض‌های بنیادینی که در واقع تقابل‌های تغییرناپذیر جهان را خلقت می‌نمایانند، تقابل‌های پرچالشی چون مرگ و حیات، جبر و اختیار، عقل و احساس، عینیت و ذهنیت و ... دغدغه اندیشه پروین می‌شود و در آن آیرونیست (شاعر) خود را در کنار بقیه بشر قرار می‌دهد و همانند آنان خود را یک قربانی آیرونی می‌بیند.