کتابخانه مجازی ادبیات

بسیاری از نویسندگان عرب، اهداف و فعالیت‌های صهیونیسم را در فلسطین در آثار مذهبی مورد بحث قرار دادند و نظریات پاره‌ای از آنان بسیار ارزشمند بود. از جمله تفسیر «نجیب عازوری» از تبدیل کشمکش تازه به وجود آمده به مبارزه‌ای جدی بین نهضت صهیونیسم از یک‌سو و بیداری ملت عرب از سوی دیگر و همچنین پیش‌بینی او که این کشمکش تا پیروزی نهایی یکی از طرفین ادامه خواهد یافت. در این کتاب به مسئله فلسطین و شعر معاصر عرب در شش فصل پرداخته شده است.

در اين گفتار با مقايسه كتاب اصول العشره اثر شيخ نجم الدين كبري و كتاب اربعين حديث اثر امام خميني، برخي از زواياي فكري و روحي اين دو عارف سترگ بازگو شده است. با وجود واقعيت انكارناپذير 7 قرن فاصله زماني و تفاوت آشكار در شيوه آموزشي، حوزه تحصيلي و مشرب سلوكي اين دو بزرگ، باز هم به نقاط مشترك و وجوه متشابه چشمگيري بين اين دو بزرگ، باز هم به نقاط مشترك و وجوه متشابه چشمگيري بين اين دو پير شيخ پرور و ولي تراش بر مي‌خوريم. مهمترين اصول مشترك در مسلك عرفاني اين دو عبارتند از: توبه، توكل، زهد، قناعت، عزلت، ذكر، توجه الي الله، صبر، مراقبه و رضا. نكته ديگر اين كه هر دو براي اصول مورد نظر معتقد به مدارج و مراحل معين هستند. از ميان اصول مذكور شيوه عملي و نظريه عرفاني در دو اصل توبه و صبر بسيار نزديك است. شيخ نجم الدين كبري شرايط اساسي صبر را، خروج از حظوظ نفس، اختياري بودن صبر، قبول رنج و مشقت در منزل صبر و تداوم و استمرار صبر مي‌داند.

سروده «بکائیه الی شمس حزیران» از جمله سروده‌های انتقادی و کوبنده عبدالوهاب البیاتی شاعر نامدار معاصر عربی (1926ـ 1999) است که با زبانی ساده و در عین حال مبهم به بازنمایی اوضاع سیاسی ـ اجتماعی کشورهای عربی و آسیب‌شناسی علل شکست ژوئن 1967 اختصاص یافته است. بیاتی خود را جدا از تعهد به جامعه و مردم آن نمی‌داند و در پرتو آن، پرداختن به جامعه از اصلی‌ترین دغدغه‌های شعری اوست. پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی سبکی سروده یاد شده بپردازد و می‌کوشد از رهگذر کاوش در سه سطح زبانی، ادبی و فکری اثر به ارزیابی و نقد سبک‌شناسانه آن اقدام نماید. از جمله جلوه‌های سبکی این متن، شکستن قالب‌های سنتی شعر، توجه به زمان ماضی، نمادپردازی و بینامتنی است. دیگر آن که شاعر برای بیان اندیشه مورد نظر به شکل مناسبی از ابزار زبانی بهره گرفته به گونه‌ای که می‌توان تناسب دو سطح فکری و زبانی را به بهترین وجه شاهد بود. سطح فکری سروده نیز حکایت از آن دارد که گرچه بیاتی، ترسیم آشکاری از خواسته‌ها و آرزوهایش ارائه نمی‌دهد، با این همه در لایه پنهان و کم‌رنگ متن، دعوت عرب‌ها به همدلی و خیزش سیاسی را در دستور کار دارد.

عبدالوهاب البیاتی ( 1999 – 1926.م) از جمله شاعرانی است که اسطوره در شعرش حضوری فعال دارد و از بسامدی بالا برخوردار است و سازه اصلیِ تفسیرپذیرترین سروده‌هایش را تشکیل می‌دهد. او با فراخوانی اسطوره‌های کهن و دخل و تصرف در آنها، در پی آن است تا ضمن اصالت بخشی به اثر ادبی خود، پوشیده‌تر و ادبی‌تر به ابراز ایده‌هایش بپردازد. کار او نقل ساده اسطوره نیست، بلکه برداشت جدید و متفاوتی از آن دارد و با زبدگی چشمگیر، تفسیر تازه‌تر و عمیق‌تری از اسطوره‌ها به نمایش می‌گذارد. او با انعطاف‌پذیر ساختن و آشنایی‌زدایی در چهره آنان، تجربه‌های معاصر خود را بر آنان حمل می‌نماید. روانشناختی اسطوره‌های شاعر نشان از آن دارد که شخصیت اسطوره‌ای در واقع همان «من» هایِ خود شاعرند که به شکل‌های گوناگون از نیت‌ها، آرزوها، اشتیاق‌ها و انگیزه‌های وی خبر می‌دهند. شخصیت‌های اسطوره‌ایِ بیاتی همگی دغدغه سیاسی ـ اجتماعی دارند و از دردی مشترک می‌نالند و خواهان آزادی سیاسی و عدالت اجتماعی هستند. در نگاه کلی می‌توان گفت: اسطوره‌های وی عهده‌دار اندیشه فدادهی، زندگی در مرگ، خوارشدگی عاطفی، ماجراجویی، احساس غربت و همزادپنداری‌اند. در این جستار با نگاهی گذرا به روند اسطوره‌گرایی در شعر معاصر عربی، از شیوه به‌کارگیری و کارکرد اسطوره‌هایی همچون سندباد، سیزیف و تموز در شعر عبدالوهاب البیاتی سخن رفته است.