دولتآبادي يکي از نامآوران عرصه ادبيات داستاني است و بيشک رمان «روزگار سپريشده مردم سالخورده» يکي از شاهکارهاي اوست. در اين رمان نيز مانند غالب آثار دولتآبادي، خيالپردازي شاعرانه نويسنده، جولاني چشمگير دارد که از ميان عناصر خيالي، تشبيه برجستهتر است. تجربهگرايي و نگاه تازهاي که پشتوانه اين تشبيهات است، موجب نوآوريهايي در اين عرصه شده است. از اينرو در عرصه بلاغت ميتوان، جايگاه مهمي براي نويسنده قايل شد. با وجود کاستيها و ضعفهايي چون اطناب، تعقيد، افراط در تشبيهگرايي و... اين رمان را ميتوان کوششي مطلوب در جهت گسترش دامنه خيال در ادب فارسي دانست.
سید محمود نشاط در مورد موضوع کتاب می گوید: ادات تشبیه در زبان فارسی که اصل آن مربوط به علم بیان و بدیع و شرح آن مرتبط با دستور زبان فارسی است انتخاب نمود و اگرچه ناگریز به ذکر برخی از اشارات و اصطلاحات بیانی گردیده است اما مقصود حقیر جمع آوری و بحث در اقسام ادات تشبیه از لحاظ دستور زبان فارسی است. نکاتی که همچنان در این مقدمه یادآور می گردد: یکی اینکه سعی نمود بامکرر کردن مثال بر طول ملال نیفزاید و در هر مورد به ذکر یک تا پنج شاهد قناعت ورزید و در صورت لزوم امثله و شواهد دیگر را با تعیین صفحه و سطر کتاب ماخذ به حاشیه موکول ساخت. اشعار را غالبا از منوچهری دامغانی چاپ دبیرسیاقی که فی الواقع استاد تشبیه نیز می باشد و تشبیهات وی در نهایت متانت و استواری است برگزید تا مراجعه به شواهد و نظائر موضوع سهل باشد و نیز مثال نثر را به مناسبت وضوح و به منظور اختصار حذف نمود. ادات تشبیه و قیود و پسوندها و غیره را برای سهولت کار مراجعان به طریق الفبائی منظم ساخت و توضیحات و مطالب را با شماره های مستقل مجزا نمود و صفحات و سطور مراجع و ماخذ را ذیل مطالب بیان داشت. از توضیح واضحات و تکرارهای زائد چشم بپوشید و با عبارتی سهل و ساده نگاشت تا درخور استفاده همگان باشد.
تقریبا در همۀ اموری که بدانها دست می زنیم ترکیبی از عاطفه و هوش است که وارد عمل می شود و این ترکیب همان است که تخیلش می نامیم . اسطوره ها زمانمند هستند و بر اساس خواست و میل انسان رفتار می کنند. حتی در عصر مدرنیته ای که در آن زندگی می کنیم اسطوره ها بی خبر از ما زایش دارند. ممکن است حتی یک آگهی تبلیغاتی «روغیلا سرخیلا فامیلا... تا مصرف یک نوع آدامس و تماشای یک سریال نیز ما را در احاطۀ اسطوره ها قرار دهد. آنچه در این بین زیباست غنا و آسودگی ناشی از ملاقات و بهره مندی از اسطوره است که انسان را انسان تر می کنداين كتاب متضمن كوششي است براي فرهم آوردن نمونه و مبنايي منطقي براي نظرگاه هاي گوناگون معاصر درباره نقد ادبي، و داراي تاثيرقابل توجهي نيز بوده است..... پس ادبیات دنیایی رویایی نیست،بلکه متضمن دو رویاست: یکی حاوی تحقق بخشیدن به امیال ما و دیگری رویای دلهره ها.این دو چون دو عدسی یک دوربین با یکدیگر میزان شده اند و بینشی کاملا خودآگاه از آن ها به بار می آید.به گفته افلاطون، هنر رویایی است برای ذهن های بیدار شده.فقط و فقط ادبیات است که کل حیطه و فراخنای تخیل بشری را در حال نظاره کردن بر خویش در اختیار ما می گذارد و از این رو ادبیات مصداق دقیق (تخیل فرهیخته) است. نورتروپ فرای، فیلسوف، اسطورهشناس، نظریه پرداز و منتقد ادبی در ۱۴ ژوئیه ۱۹۱۲ متولد شد. فرای در «شربروک» از توابع «کبک» متولد شد و در «نیوبرونسویک» رشد پیدا کرد. نوروتروپ فرای در سال ۱۹۳۳ در رشته فلسفه از دانشگاه تورنتو مدرک کارشناسی دریافت کرد. ابتدا کشیش شد، اما این شغل را رها کرد و در سال ۱۹۳۹ مدرس زبان انگلیسی شد. در آن دوران او مجذوب اشعار ویلیام بلیک شد و به مطالعه اسطوره روی آورد. یکی از مهمترین منابع نورتروپ فرای در تحلیلهای اسطوره شناختی کتاب مقدس بود. او در نقدهای خود دائما به متن کتاب مقدس نقب میزد و مناسبات جدیدی در بینامتنیتهای متون ادبی با این کتاب مییافت. فرای کتاب مقدس را به نوعی چارچوب اسطوره غربی میدانست و به این باور داشت که مسیحیت تمام سنت کلاسیک را در خود جذب کرده است. به گمان او، این یک واقعیت تاریخی است که ادبیات ما به مستقیمترین شکلی از اسطورۀ کتاب مقدس سرچشمه گرفته است. فرای با بررسی «اسطورههای خصوصی» بلیک، فهمید که کتاب مقدس دارای ساختاری اسطورهای است که زمانش از آفرینش تا مکاشفه و مکانش از بهشت تا دوزخ است و این گیتی چارچوبی از تصویرسازی را برای تمام شاعران اروپایی تا زمان خود فرای شکل داده است.
خواجه شرف الدین شاپور(ارجاسب) تهرانی رازی از شاعران نامی اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است. در مورد او مینویسند که به جودت طبع سلیم و حدت ذهن مستقیم معروف و صاحب اخلاق حمیده و صفات پسندیده و سرآمد شعرای زمان خود بوده است.علاقه و ارادتش به خاندان عصمت و ظهارت -علیهم السلام- از جایجای اشعارش آشکار و هویداست. تعداد ابیات دیوان موجود که حاصل مقابله هشت نسخه دیوان اوست،4309 بیت است. اشعار شاپور در دیوان حاضر عبارتند از: غزلیات: قسمت عمده اشعار شاپور بنا به ویژگی عصر صفویه غزل است که در این دیوان شامل 484 غزل و جمعا 2918 بیت است. قصاید که شامل 17 قصیده و جمعا 730 بیت است که محتوا و مضامین عمده این قصاید، ستایش خاندان عصمت و طهارت و مدح پادشاهان و وزرای عصر است. مثنوی خسرو شیرین شامل 235 بیت که به تقلید از مثنوی خسرو شیرین نظامی سروده شده، هرچند که شاعر موفق به اتمام این مثنوی نشده است. دو ترجیعبند با 208 بیت که دارای مضامین عاشقانه هستند و به تقلید از ترجیعبندی سعدی سروده شدند. رباعیات شامل 109 رباعی با معانی و مضامین گوناگون.
«مطلع» از متون بلاغي عروضي قرن يازدهم هجري است که رضي الدين محمد بن محمد شفيع مستوفي از وزراي اديب عصر صفويه، آن را به نگارش درآورده است. اين اثر به اشاره خليفه سلطان مازندراني، وزير دانشمند دربار صفويان، نوشته شده و به او نيز اهدا شده است. موضوع کتاب، عروض، قافيه، معاني، بيان و بديع است. و بر پايه آثار بلاغي و عروضي قبل از خود، بويژه حدائق السحر، معيار الاشعار، معيار جمالي تاليف شده است. اين اثر ميتواند حلقه مفقوده بلاغت دوره تيمور و قاجار را به خوبي روشن نمايد و در ترسيم سير کتب بلاغي سهمي بسزا داشته باشد.