آثار ادبی، به ویژه ادبیات داستانی، از جمله منابع گوناگونی است که در هنر تئاتر به منظور نگارش نمایشنامه مورداستفاده قرار میگیرد. این آثار، در اغلب موارد، تمام خصوصیات یک داستان تئاتری خوب را دارند. «طرح» یک نمایشنامه میتواند با یکی از این سه منبع آغاز شود: 1. «درون مایه»ای که بتوان به تصویر کشید؛ 2ـ «دستمایه»ای که بتوان بسط داد؛ 3ـ «شخصیت»هایی که به صورت دراماتیک درگیر شوند. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد بررسی طرح نمایشی و معیارهای دراماتیزه شدن در سه مقامه از مقامات حریری هستیم. دراماتیزه کردن یک قصه به معنی استفاده از ویژگیهای بالقوه نمایشی آن، ازبین بردن کاستیهای اثر و بازنویسی داستان به صورت مناسب با موقعیت جدید است. مقامات حریری ( 495-504هـ . ق.) مشتمل بر پنجاه حکایت درام گونه است، حکایتهایی کوتاه با درونمایه و موضوع واحد که با استمداد از واقعیتهای جامعه و با ترسیم شخصیتهای خیالی و با استفاده از گفت وگوهای شبه نمایشی به رشته تحریر درآمده است. با بررسی سه مقامه از مقامات حریری، مشخص میشود که آنها دارای درونمایه، دستمایه، موقعیت و شخصیت دراماتیک هستند و بین شخصیتهای این مقامهها مجادله و کشمکشی دراماتیک درجریان است. طرحهای نمایشی این مقامهها میتوانند برای نمایشنامهنویسی یا ساخت نمایش مورد استفاده درام نویسان قرار گیرند. برای دراماتیزه کردن مقامهها باید درون مایهای مطابق با سلیقه مخاطبان امروزی از آنها اقتباس کرد و در طرح و موقعیتی جدید آنها را به گونهای نمایشی بازنویسی نمود، زیرا هدف افزودن چیزی به گذشته است، نه تکرار آن.
معروفترین مقامه نویس عرب، ابومحمدقاسم بن محمد بن عثمان حریری بصری است که حدود سال446 ق در روستای "المشان" نزدیک بصره به دنیا آمد. مقامات حریری پنجاه مقامه دارد و نگارش آنها در سال 495 آغاز شد و در 504 به پایان رسید. حریری ظاهرا مقامات را به تشویق انوشیروان بن خالد وزیر سلطان محمود بن محمد ملکشاه سلجوقی و المسترشد خلیفه عباسی نوشت. قهرمان مقامههای حریری شخصی خیالی دیگری به نام الحارث بن همام است. حریری هر مقامه را از قول و روایت او با عبارت "حدثنی الحارث بن همام" آغاز میکند. راوی مقامه ها "حارث بن همام" خود حریری است. موضوع اصلی مقامات حریری، ماجراهای چرب زبانیها و مال اندوزیهای ابوزید است. موضوعات فرعی دیگری چون: وعظ ، نصیحت، تشویق به نیکوکاری، پرهیز از دنیاپرستی نیز در خلال چندین مقامه از جمله مقامه های اول دوم یازدهم و بیست و یکم و بیست و پنجم دیده میشود. به هنگام بررسی سبک مقامات حریری به محورهای زیر میتوان اشاره کرد: الف: شیوه تصنع و تکلف در نثر نویسی ب: تسلط او در بهره گیری از توانایی های زبان ج: هنرنمایی در ارائه زبان و نثر آهنگین برای شناساندن ناهنجاریهای اجتماعی د: کاربرد شعر در لابه لای نثر. مقامات حریری به تمام زبان های اروپایی ترجمه شده است کهن ترین ترجمه آن به فارسی در سال 662 ق از سوی مترجمی ناشناس صورت گرفته است که به اهتمام دکتر علی رواقی تصحیح و چاپ شده است.
شش مناظره، مقامه و رساله که در این کتاب آورده شده، بازیافتههایی است از میان نسخههای خطی دورمانده از میراث قرون و سالیان دراز و این هر شش رساله از رشحات کلک ادیباانه نویسندهای سخنپرداز و شعرشناس و نگارش ادیبی چیرهدست و مقامهنویس در مضامین عرفانی ـ عشقی است به نام محمد بن محمود بن محمد زنگی بخاری که در قرون هفتم و هشتم هجری میزیست و تا آنجا که در اثری از خویش تاریخی از حیات خود بر جای نهاده، در سال 713 زنده بوده است. عناوین رسالات این کتاب به این ترتیب است: حکایت بیدلان یا داستان پادشاهزاده شهر حماة، مناظره گل و مل، مناظره مویزاب و فقاع عجمیان، ذیل مقامات حمیدی: مناظره مسافر عالم صورت با مسافر عالم معنی، مناظره چشم و دل: مذاکره دل غمخوار و چشم غیار، نزهة العاشقین: رسالة فی العشق.