کتابخانه مجازی ادبیات

بوستان، همتای جاودانه‌ی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومه‌ی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامه‌ی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هم‌مانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قاره‌ی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتب‌خانه‌ها و سپس در عصر جدید در آموزشگاه‌ها و مدارس عالی و دانشکده‌ها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که می‌دهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.

در فن آرایش سخن و صنایع بدیعی "سوال و جواب" را یکی از محسنات بدیع معنوی به شمار آورده اند و آن چنان است که شاعر در بیتی و یا چند بیت و یا بیش از آن، سخن خود را به صورت پرسش و پاسخ موضوع می کند و این تفنن ادبی، گاه چندان به درازا می‌کشد که از آغاز تا پایان یک قصیده طولانی را نیز دربر می‌گیرد. کتاب حاضر که "گفتگو در شعر فارسی" نام دارد بیشترین اشعاری را که تاکنون به شیوه پرسش و پاسخ سروده شده اند، شامل می‌شود.

تشبیه به عنوان عنصر اصلی خیال، نقش بسزایی در خلق انواع تصاویر شاعرانه ایفا می‌کند. سیف فرغانی نیز شاعری تصویـر گراست که به مدد این عنصر، در عرصه تصویر آفرینی‌های بکر و خیال‌انگیز، گام بر می‌دارد. در این پژوهش تشبیهات قصاید سیف فرغانی از جنبه‌های مختلف، چون انواع تشبیه، مواد تشبیه، تشبیهات نوین، ابزار تشبیه و ایستایی و پویایی آنها مورد بررسی قرار گرفته و در پایان تحلیل آماری نیز از آنها ارائه شده است؛ تا ضمن شناخت چگونگی ابزارهای بیانی در آفرینش شعر و تأثیر آنها بر سبک و زبان شاعر، معیارهای اساسی زیباشناختی شعر سیف فرغانی به خواننده ارائه گردد. این پژوهش ثابت می‌کند که شاعر از نظر انواع تشبیه، به تشبیهات فشرده و اضافه تشبیهی، تشبیه مفرد به مفرد و حسی به حسی گرایش بیشتری دارد و از نظر ساختار شکلی، تشبیه مفروق بیشترین بسامد را در اشعار وی به خود اختصاص داده است. ضمن این که گاهی شاعر چندین ساختار شکلی را در یک تشبیه گنجانده که باعث نوآوری شده است. وی همچنین در ضمن اشعار خویش، مبدع تشبیهات نوینی است که در نوع خود بی‌نظیرند. شاعر از نظر موضوعات مختلف مواد تشبیه، در جهت أخذ مشبه، با توجه به تفکر و اندیشه خاص خود، به معنویّات و مفاهیم مجرد و انتزاعی گرایش بیشتری دارد، در حالی که از لحاظ مشبّهٌ به ابزارآلات و اشیا بیشترین بسامد را در تصاویر وی به خود اختصاص داده‌اند. با بررسی زاویه تشبیه تنها حدود 3/1 تشبیهات وی با زاویه باز و ابداعی و بقیه موارد، تکراری هستند و تصاویر شعری وی بیشتر ایستا می‌باشند تا پویا و متحرک.

ميرزا قاسم فرزند ميرزا محسن تبريزي معروف به زاهد از سخنوران و شاعران نيمه دوم سده يازدهم هجري است که در عهد شاه سليمان صفوي در اصفهان زندگي مي‌کرده است. تاريخ دقيق ولادت او روشن نيست. نسخه خطي کليات ديوان او شامل: غزليات، قصايد، رباعيات، مثنوي سفينه النجات و منشآت مي‌باشد. ميرزا طاهر نصرآبادي که از معاصران وي بوده شرح حال و آثار او را در تذکره خويش آورده است. از اشعاري که در مدح و منقبت رسول مکرم اسلام به ويژه حضرت مولي الموحدين علي بن ابي طالب دارد، چنين برمي‌آيد که وي بر مذهب اماميه اثني عشري بوده است. در غزل‌هاي شيرين و دلنشين زاهد، رقت احساس، روح غنايي، مضامين بلند و روشن، خيال‌انگيزي و ديگر ويژگي‌هاي سبک هندي موج مي‌زند. بينش ژرف و تخيل قدرتمند زاهد در آفرينش صور خيال به همراه توان احضار واژگان بلورين و مناسب در يک سلسله تـداعي معاني پر رمز و راز بي‌نظير است. غزل‌هاي پخته و سنجيده زاهد كه با معاني رنگارنگ، مضامين دلاويز و تصاوير شوق‌انگيز درهم آميخته است گاهي به يك تابلوي نقاشي و يا يك قطعه موسيقي مي‌ماند. با توجه به اين که نسخه‌هاي خطي ديوان زاهد تبريزي به جامعه ادبي معرفي نشده، اين مقاله بر آن است تا زاهد و شعر غنايي او را به دوستداران و پژوهندگان ادب فارسي معرفي نمايد.