در بسياري از آثار روايي، دو نيروي زور و نيرنگ عامل پيش برنده داستان هستند. بررسي و مقايسه قصههاي عاميانهاي که درگيري نيروهاي خير و شر در آنها بر سر رسيدن به معشوق است، نشان ميدهد در اين آثار، معشوق هرچند در ظاهر به نفع قهرمان عمل ميکند، در زيرساخت روايت با زيرکي و تزوير، درگيري نيروهاي متضاد را به سود خويش هدايت ميکند. در چنين قصههايي، شخصيت مرکزي داستان شاهزاده شجاع و ديو بدطينت نيست؛ بلکه معشوقي است که در پي ازدواج با شايستهترين قهرمان داستان و صاحب فرزند شدن از او است. معشوق در اين راه، با وجود ناتواني جسمي ظاهري، از جلوههاي گوناگون نيرنگ همچون پنهان کاري، افسونگريهاي زنانه و عوامل جادويي بهره ميبرد و حتي گاهي با به خدمت گرفتن ضدقهرمانهاي داستان، سير رخدادها را به سوي پايان دلخواه خويش هدايت ميکند. اين مقاله با بهرهگيري از ديدگاههاي صاحب نظران در خصوص اين ساختار بنيادين، چهل افسانه عاميانه فارسي را بررسي و مقايسه کرده است. نويسنده با ارايه شواهد مختلف، چنين زيرساخت مشترکي را بيانگر دغدغههاي ذهني زنان در دوران پدرسالاري دانسته است. زنان در جايگاه راوي يا شنونده اين قصهها، آرزوهاي دست نايافتني و روياهاي شيريني را که در زندگي واقعي معمولا از آن محروم بودهاند، در سرگذشت قهرمان زن داستان در جهان خيالي قصه متجلي کردهاند. با توجه به اين ويژگي در رمانسها و داستانهاي کهن، احتمالا خاستگاه اين قصهها در ساختارهاي روايي کهني است که ميتوان پيشينه آنها را تا اساطير مربوط به دوران مادرتباري دنبال کرد.
کتاب زن در ایران باستان که توسط هدایت الله علوی نوشته شده است.و با جلد شومیز منتشر شده است. تحقیق در این مورد ما را همیاری داده است.که پیشینهی نصفی از مردم اجتماع خود را بهتر شناخته ایم و باید دانسته باشیم که زنان ایرانی چطور زندگی کرده اند و سلوک آنان چه طور بوده است. کتاب زن در ایران باستان جایگاه والای زن در ایران باستان حاضر بودن فعال او در همه ی صحنههای جامعه و حقوق او داخل خانواده و اجتماع است. و از کودکی تا فوت و از ادارهی خانواده تا تکیه دادن بر اریکهی پادشاهی و بازتاب تفکرات ایرانی درمورد زن می باشد.این کتاب شامل دو بخش جداگانه است. بخش نخست سرگذشت و مقام زن در ایران باستان که مطلبی تازه نگارش یافته است و بخش دوم به زناشویی در ایران باستان می پردازد. کتاب در سال 1377 و توسط انتشارات هیرمند منتشر شده است.
علي محمد افغاني با انتشار نخستين رمانش، شوهر آهوخانم، به اوج شهرت ادبي رسيد. انتشار اين رمان در سال 1340 با توجه به خلأ فعاليت خلاقه ادبي در سالهاي پس از کودتاي 28 مرداد 1332 و علل و عوامل اجتماعي، ادبي و تاريخي ديگري که در متن مقاله به آنها پرداختهايم، با استقبال شگفتانگيز خوانندگان روبه رو شد. در پي استقبال خوانندگان، منتقدان ادبي نيز به ستايش نويسنده و رمان او پرداختند و از علي محمد افغاني به عنوان «بزرگترين رماننويس معاصر» و از رمان شوهر آهوخانم به عنوان «بزرگترين رمان قرن» ياد کردند. اما افغاني با اينکه بعدها رمانهاي ديگري نوشت به دلايلي که بدانها پرداختهايم هيچ گاه نتوانست اقبال خوانندگان و منتقدان را مجددا به دست آورد. اکنون نيم قرن پس از انتشار اين رمان و پيوستن آن به تاريخ رماننويسي معاصر ايران، ميتوان با توجه به همه جوانب، به بررسي جايگاه علي محمد افغاني و رمان برجسته او در سير تکوين و تکامل رمان فارسي پرداخت و همچنين تاثر نويسنده را از ادبيات داستاني پيش از او و تاثيرش را بر داستانهاي پس از او نشان داد. وجوه جامعهشناختي و ادبي اين رمان نيز در اين مقاله بررسي شده است تا علل مقبوليت اين اثر در بين خوانندگان و جايگاهش در رمان فارسي دقيقتر تبيين شود.
داستانهای جریان سیال ذهن به دلیل رویکرد ویژه به مفهوم زمان، گاه داستان زمان نامیده شدهاند. در این گونه داستانها گذشته و آینده از زمان حذف میشود تا کشف و شهودی محض از لحظه حال به دست آید. در چنین حالتی ترتیب و توالی پیوسته زمان جای خود را به تراکم درهم تنیده خاطراتی میدهد که در ذهن شخصیتهای داستان نه بر اساس تقدم و تاخر زمانی که بر اساس میزان عمق تجربه نظام یافتهاند و گذشته، حال و آینده کاملا در هم آمیختهاند. نویسندگان جریان سیال ذهن برای انعکاس دقیق ذهن انسان و چگونگی تطابق آن با زمان به انواع شگردها روی آوردهاند. بازگشت ناگهانی به گذشته، تغییر مداوم روایت بین حال و گذشته و آینده، روایت مدتی طولانی از گذشته از دریچه لحظاتی محدود از حال، جا به جایی مداوم کانون روایت داستان میان لایههای مختلف ذهن شخصیت و در نتیجه بین زمان بیرونی و زمان درونی یا زمان ساعت و زمان ذهن، بهرهگیری از تداعیهای مکرر که گذشته و حال را در هم میآمیزند، کاربرد نامتعارف زمانهای افعال و... همگی شیوههایی هستند که به کار گرفته میشوند تا تلقیهای متفاوت اذهان مختلف از مفهوم زمان را بنمایانند. در این مقاله، پس از بررسی مهمترین داستانهای جریان سیال ذهن غربی از نظر چگونگی به کارگیری عنصر زمان، سعی شده است رویکرد ویژه نویسندگان مختلف در این عرصه مورد بررسی قرار گیرد و با یکدیگر مقایسه شود. در پایان تعدادی از رمانهای فارسی نیز از این دیدگاه بررسی شده است.