کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب افسانه دنیا و تجلی خدا چند نوول از خانم انور قهرمان است با مقدمه‌ای از استاد سعید نفیسی که در سال 1340 توسط چاپ اتحاد منتشر شده است

با وجود نقدها و نوشته‌ها و اظهارنظرهای گوناگون و متفاوت درباره رمان «کلیدر» محمود دولت‌آبادی، اما در یک نکته می‌توان اشتراک نظر داشت که کلیدر مطرح‌ترین رمان دوران معاصر است و از این‌رو در جامعه ادبی کشورمان، نیاز به مجموعه‌ای دارد که بتواند دربرگیرنده نقطه‌نظرهای مختلف ـ چه موافق یا مخالف ـ درباره این رمان باشد. این کتاب از این منظر گردآوری شده و از مطالب آن از نگاه‌های متفاون به این رمان نگریسته‌اند.

قیصر امین‌پور(1338-1386) از شاعران برجسته بعد از انقلاب است که مضامین اشعارش با تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران در دهه‌های اخیر پیوندی گاه مستقیم و گاه هنرمندانه دارد. در این مقاله، تأثیر جامعه و تحولات آن بر ذهن و زبان و اندیشه امین‌پور بررسی کرده‌ایم. همچنین سعی شده است، سیر تأملّات شاعرانه و تفکرات اجتماعی او با توجه به تاریخ انتشار مجموعه شعرهایش نشان داده شود. در این بررسی تکیه و تأکید ما بر سیر تحوّل مضامین عمده‌ای نظیر آرمان‌گرایی حماسی، شهادت و شهادت‌طلبی، دردهای شخصی و دردهای اجتماعی و تفکرات عرفانی و فلسفی در باب ماهیّت مرگ بوده است. امین‌پور هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن، وقوع جنگ تحمیلی، از شعر به عنوان سلاح مبارزه و وسیله ایجاد شور و هیجان انقلابی در مخاطبانش استفاده کرد. او در دهه هفتاد به تأمّل در دردهای خویش و دردهای مردم زمانه پرداخت و با این مضامین زیباترین و ماندگارترین اشعارش را سرود. در دهه هشتاد با رسیدن به «مسلخ تقدیر ناگزیر» خویش با نگاهی فلسفی و یأس آلود به هنرمندانه‌ترین شیوه ممکن، آخرین تأملاتش را درباره «موقعیّت» تراژیک خویش بر مخاطبان اشعارش عرضه کرد؛ «موقعیّتی» که به سرعت به «موقعیّت» عام مخاطبان پر شمار اشعارش تبدیل شد.

در بسياري از آثار روايي، دو نيروي زور و نيرنگ عامل پيش برنده داستان هستند. بررسي و مقايسه قصه‌هاي عاميانه‌اي که درگيري نيروهاي خير و شر در آنها بر سر رسيدن به معشوق است، نشان مي‌دهد در اين آثار، معشوق هرچند در ظاهر به نفع قهرمان عمل مي‌کند، در زيرساخت روايت با زيرکي و تزوير، درگيري نيروهاي متضاد را به سود خويش هدايت مي‌کند. در چنين قصه‌هايي، شخصيت مرکزي داستان شاهزاده شجاع و ديو بدطينت نيست؛ بلکه معشوقي است که در پي ازدواج با شايسته‌ترين قهرمان داستان و صاحب فرزند شدن از او است. معشوق در اين راه، با وجود ناتواني جسمي ظاهري، از جلوه‌هاي گوناگون نيرنگ همچون پنهان کاري، افسونگري‌هاي زنانه و عوامل جادويي بهره مي‌برد و حتي گاهي با به خدمت گرفتن ضدقهرمان‌هاي داستان، سير رخدادها را به سوي پايان دلخواه خويش هدايت مي‌کند. اين مقاله با بهره‌گيري از ديدگاه‌هاي صاحب نظران در خصوص اين ساختار بنيادين، چهل افسانه عاميانه فارسي را بررسي و مقايسه کرده است. نويسنده با ارايه شواهد مختلف، چنين زيرساخت مشترکي را بيانگر دغدغه‌هاي ذهني زنان در دوران پدرسالاري دانسته است. زنان در جايگاه راوي يا شنونده اين قصه‌ها، آرزوهاي دست نايافتني و روياهاي شيريني را که در زندگي واقعي معمولا از آن محروم بوده‌اند، در سرگذشت قهرمان زن داستان در جهان خيالي قصه متجلي کرده‌اند. با توجه به اين ويژگي در رمانس‌ها و داستان‌هاي کهن، احتمالا خاستگاه اين قصه‌ها در ساختارهاي روايي کهني است که مي‌توان پيشينه آنها را تا اساطير مربوط به دوران مادرتباري دنبال کرد.