کتابخانه مجازی ادبیات

عبدالرزاق کاشانی نویسنده کتاب در مقدمه در مورد علت نگارش کتاب می گوید: "چون از نگارش شرح کتاب منازل‌السائرین فارغ شدم؛ و سخن در آن و در شرح فصوص‌الحکم و تأویلات قرآن حکیم بر پایۀ اصطلاحات صوفیان است؛ و صاحبان علوم منقول و معقول بیشترشان اینها را نمی‌دانند و بینشان هم مشتهر و متداول نیست، لذا برخی از دوستان از من خواستند که آن (اصطلاحات) را برایشان شرحی کنم، از این روی درخواستشان را برآورده کردم و برای حسن قبول آنان و خوشدل شدنشان هرچه که در شرح کتاب منازل‌السائرین خلاصه گفته شده بود؛ در اینجا به تفصیل بیان گردید و هر چه آنجا واگذارده شده بود (با اضافات فراوان دیگر) اینجا توضیح و شرح داده شد. این کتاب بر بیست و هشت باب مطابق حروف ابجد بنا نها شده است" "اصطلاحات الصوفیه" عبدالرزاق کاشانی از منابع در شرح اصطلاحات عرفانی موافق با مکتب ابن عربی است – که در آن اصطلاحات بر طبق حروف ابجد = الفبا در ترجمه – شرح شده است. در باب "ع" اصطلاحات شرح شده شامل شرح اسماء نیز گردیده است.

پیر هرات خواجه عبدالله انصاری و اثر بی‌بدیل او «منازل السائرین» برای تمامی عرفان‌پژوهان، سالکان الی الله، پیران طریقت و واصلان به حقیقت نامی است دیرآشنا و تداعی‌کننده حالات و کشش‌های جذاب درونی، شوارق و بوارق ملکوتی، تجربیات عمیق و انیق باطنی و مشاهدات دلکش حقایق و زیبایی‌های فراطبیعی. «منازل السائرین» کتابی است با نثر جذاب عربی که آن را خواجه 27 سال بعد از تألیف «صد میدان» یعنی به سال 475 هـ.ق نگاشته است. جدای از عمق و پختگی مطالب، زبان و .... این دو کتاب در 51 موضوع مشترک و در 49 عنوان متفاوتند. اما کتاب «انیس العارفین» تحریری است فارسی از شرح کاشانی بر «منازل السائرین» که به خامه عارفی گمنام که خود را صفی‌الدین محمد طارمی معرفی کرده، نگاشته شده است. متأسفانه مترجم هیچ اشاره‌ای به این مطلب ندارد که متنی را که ارائه کرده، در واقع ترجمه‌ای از شرح کاشانی است و این برای برخی این توهم را ایجاد کرده که این کتاب شرح مستقلی بر «منازل السائرین» است. این متن بر اساس دست‌نوشت نفیس و منحصربه‌فرد کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 5322 انجام شده است.

اخیراً کتابی زیر عنوان املا، نشانه‌گذاری و ویرایش، نوشته دکتر خسرو فرشیدورد، استاد قدیمی و نامبردار دانشگاه تهران به وسیله انتشارات صفی علیشاه منتشر شده است. با مروری بر این کتاب کم‌حجم، لیکن پرمحتوا دریافتم که هنوز در این اقلیم کسانی هستند که از سردرد و اخلاص، به زبان فارسی و فرهنگ دیرپای این سرزمین می‌اندیشند و با تکیه بر رسم‌الخط فارسی براساس زبان‌شناسی و دستور جدید، بر پرکردن خلاء‌ها و از میان بردن خطرهایی که متوجه خط و زبان فارسی است همت می‌گمارند.

گندم و نان و متعلقات آنها در ادب فارسی و فرهنگ ایرانی و اسلامی بازتابی بس گسترده و شگرف دارد. این دو موهبت الهی قوت غالب آدمی و مایه زندگی و آرامش اوست. قداست و حرمت این دانه بهشتی، همچون آب که مایه حیات هر موجود است، در نزد همه جهانیان با ابدیت پیوندی جدایی ناپذیر دارد. همه ادیان به آن به دیده حرمت نگریسته‌اند و از آن به عنوان یک پدیده فرخنده یاد کرده‌اند. در تعالیم اسلامی و حدود الهی و قرآن کریم هم جایگاهی ویژه دارد. در نسک‌های اوستا، زبور داوود، اسفار تورات (عهد عتیق) و آیات انجیل نکات و اشارات و امثال و شواهد زیبا در این مقوله می‌توان یافت. اما بازتاب گندم و نان در ادب فارسی حسی فراگیر و جامع‌الاطراف دارد و گمان نمی‌رود که در هیچ فرهنگی همچون فرهنگ و ادب ایرانی بدین بالندگی و گستردگی از آن یاد شده باشد.