کتابخانه مجازی ادبیات

ایرانیان باستان و سپس اشکانیان و ساسانیان، به تصنیف و نگهداری افسانه‌هایی پرداختند که در زبان عربی سابقه نداشت و اعراب پس از ترجمه این آثار به زبان خود، داستان‌های دیگری نیز به همان گونه ساختند. این مقاله، در دو بخش به شرح چند افسانه، که در دوره‌های نخستین، از فارسی به عربی رفته است می‌پردازد: بخش اول، افسانه‌های عمومی که مسائل عام مردمی را، اعم از آیین و تمدن مطرح می‌کنند و تاریخ مشخصی ندارند؛ مانند «هزار افسان»، «کلیله و دمنه»، «مزدک نامه» و «بلوهر و بوذاسف» و بخش دوم، افسانه‌های تاریخی که موضوع آنها سرگذشت یکی از بزرگان تاریخ و یا ذکر وقایع تاریخی به صورت داستان است؛ مانند «بهرام چوبین»، «شهربراز و پرویز»، «رستم و اسفندیار»، «انوشیروان»، «بهرام و نرسی» و «دارا و بت زرین». این افسانه‌ها، یکی از عناصر موثر در بلوغ تمدن مشترک پارسیان و اعراب بوده‌اند.

دانش‏های نحو و معنی‏شناسی به‏گونه‏ای با هم آمیخته‏اند که برای درک درست کلام باید آن را از‏منظر این دو دانش، و با عنایت به استعمال غالب و مورد اتفاق دانشمندان در دو حوزه مورد بحث، بررسی کرد. برخی زبان‏شناسان غربی به تقدم لفظ بر معنا و برخی دیگر به تقدم معنا بر لفظ معتقدند. قواعد نحو عربی با ویژگی منحصر به فرد خود، یعنی اعراب، از‏جهت لفظ و ظاهر، حالتی خاص دارند که در بدو امر، از تسلط لفظ بر معنی حکایت می‏کند و به‏نظر می‏رسد که اعراب، معنی و رمز‏های پنهان و پیدای کلام را تعیین می‏کند و ظرافت‏های بلاغی آن را رقم می‏زند؛ در حالی که با تأمل در مقوله‏هایی همچون تصرف در اعراب در‏صورت گنجایش معنی، تغییر‏نکردن اعراب در‏صورت نبودِ تطابق معنوی، احکام مرتبط با تجاذب لفظ و معنا می‏توان به نقش مهم و غالب معنا در شکل‏گیری لفظ دست یافت. در این راستا، در مقاله حاضر، ضمن سخن‏گفتن از این سیطره معنوی، غلبه خاص معانی اِسناد، ثبوت و حذف حالت‏های حدوثی و نقش قرینه‏ها در انتخاب حرکت رفع را بررسی کرده و شواهدی را از مسند‏الیه، اسناد ظروف، صفت مقطوع و باب اشتغال آورده‏ایم. شیوه پژوهش از‏نوع توصیفی ـ تحلیلی و متکی بر استناد‏های مورد اتفاق قدمای علم نحو است.

زبان‌‌شناسی متن شاخه‌‌ای از تحلیل گفتمان است که به بررسی زبان در سطح جمله و فراتر از جمله می‌‌پردازد. رویکردهای مختلفی برای تشخیص ساختار درونی متون و چگونگی تولید و درک آنها ارائه شده که یکی از آنها رویکرد حل ‌مسئله مایکل هوی است. این رویکرد دارای چهار رکن است: موقعیت، مسئله، پاسخ‌، و ارزیابی. در تحقیق حاضر، سعی بر آن است تا، با استفاده از زبان‌‌شناسی متن، این رویکرد توضیح و به این پرسش‌‌ها پاسخ داده شود که ساختار متن سرمقاله روزنامه‌‌های ایرانی تا چه میزان بر اساس الگوی مایکل هوی ‌تعمیم‌پذیر است و چگونه می‌‌توان میزان انتظار وقایع آن را توسط خوانندگان با استفاده از این الگو مشخص کرد. بر این اساس، در تحقیق حاضر، تعداد 20 متن سرمقاله‌‌ (سخن سردبیر)های روزنامه‌‌های ایرانی از دو روزنامه سراسری کشور، اعتماد و آفتاب یزد، انتخاب و بررسی شده است. تحلیل داده‌‌ها بر اساس این رویکرد حاکی از این امر است که ساختار تولید متن روزنامه‌‌های بررسی‌شده تا حد زیادی با چهار رکن الگوی حل ‌مسئله مایکل هوی یعنی موقعیت، مسئله، پاسخ و ارزیابی منطبق است و با استفاده از این الگو میزان انتظار و ضریب پیش‌‌بینی و درنتیجه درک سریع‌‌تر متن روایی عرضه‌شده به خواننده مشخص می‌‌شود.