کتابخانه مجازی ادبیات

سیدعلی میرافضلی درباره سبب تالیف کتاب می گوید: در سال 1316 تا 1319 از جمله درسهایی که می گفتم درس املاء بود روشی را که در پیش گرفته بودم چنین بود که برای هر نوبت موضوع تازه را در نظر گرفته و به اندازه یک دیکته آن را شرح و بسط داده و در ساعت مقرر برای دانش آموزان میخواندم تا از خارج بنویسد، تجربه معلوم می داشت که عموم دانش آموزان برای نوشتن این نوع از دیکته آماده تر بودند آنکه آثار انزجار از چهره ایشان مشهود گردد با اهتزاز تمام در نوشتن آن اهتمام داشتند این طریقهاز چند لحاظ برای دانش اموزان ایجاد رغبت می نمود یکی تازگی مطلب که بطور کلی بیان هر موضوع تازه توجه مخاطب را جلب کرده و او را برای اصغای آن مهیا می نماید دیگر آنکه لغات مشکلی که در ضمن این طرز املاء بکار برده میشود بیشتر از مردم بدان تکلم نموده و به گوشها آشنا می آید به علاوه چون با عبارات ساده ذکر می شود در نتیجه از دشواری آن کاسته و حکم سهل و ممتنع را پیدا می نماید و دانش آموز بدون آنکه دشواری لغت او را خسته خاطر و ملول گرداند در طی نوشتن عبارات آسان آنرا فرا میگیرد.

این اثر که دو نسخة خطی و چاپ سنگی آن موجود است بوسیلة مولانا غلام محمد هفت قلمی دهلوی شاعر متخلص براقم متوفی بسال 1939 میلادی = 1239 هجری قمری نوشته شده است این کتاب بعدها بوسیلة محمد هدایت حسین، مدرس زبان فارسی و عربی در کالج کلکته هندوستان تصحیح و تحشیه شده است و با اضافاتی و یک مقدمة بسیار جالب بچاپ سنگی انتشار یافته است. این کتاب شامل فهرست الرجال که محتوی 39 صفحه علاوه بر صفحات اصلی کتاب و یک مقدمه بسیار جالب بقلم مصحح کتاب یعنی محمد هدایت حسین در 8 صفحه و خود کتاب شامل چهار مقاله بشرح زیر است: 1- مقاله اول = در بیان حدوث رسم خط عربی 2- مقاله دوم = در ذکر حدوث و ایجاد اقسام رسم خط اهل فرس قدیم.

این مقاله به بررسی ساختار اوراق متن و شیوه‌های وصالی و صحافی‌ دو مرقع سلطان یعقوب مضبوط در کتابخانه موزه اوقاف توپقاپسرای‌ استانبول، به شماره خ 2153 و خ 2160، می‌پردازد. مجموعه هنری این دو مرقع‌ که روی هم شامل 1399 قطعه خوشنویسی، 1569 قطعه نقاشی و 87 قطعه کاغذبری است زمانی از ایران به دربار عثمانی انتقال یافته و در زمان حکومت سلطان‌ عبد الحمید ثانی مورد تجلید مجدد قرار گرفته و در دو مجلد صحافی شده است. نگارنده مقاله در یک هیأت تحقیقاتی که در سال 1999 م در ژاپن تشکیل‌ شد تا با همکاری موزه توپقاپسرای استانبول دو مرقع مزبور را مورد مطالعه‌ قرار دهند و فهرستی از آثار آن را تهیه و منتشر کنند بررسی آثار خوشنویسی‌ این دو مرقع را بر عهده گرفت. بررسی‌های انجام شده روش نگهداری آثار هنری را از طریق مرقع‌سازی‌ در اواخر قرن نهم هجری تا اندازه‌ای مشخص می‌سازد و نشان می‌دهد که‌ مرقع‌سازی جدید در اواخر دوره عثمانی متأثر از شیوه صحافی فرنگی بوده است. اما به‌هرحال در دست نبودن اسناد و شواهد عینی مربوط به وقایع کارگاه سلطان‌ عثمانی موجب باقی ماندن مسائلی مبهم و حل‌ناشدنی درباره این دو مرقع است. در مرقع 2153، آثاریی که در انتهای برگ‌ها دیده می‌شود ته‌دوزی و شیرازه‌بندی این اوراق را پیش از تجلید مجدد نشان می‌دهد. در این مرقع هر ورق در حقیقت از چهار برگ کاغذ تشکیل شده و قاعده و ضابطه خاصی برای‌ وصالی رعایت نشده است. مرقع 2160 از لحاظ ساخت و ترکیب اوراق با مرقع‌های معمول‌ سرزمین‌های اسلامی تفاوت دارد و مانند یک کتاب به شیوه فرنگی صحافی شده‌ است. رمز ساخت این مرقع در چگونگی ساختار و ترکیب اوراق آن نهفته است. هر ورق متن مرکب از چهار قطعه کاغذ ضخیم سفید رنگ است که پس از الصاق‌ قطعات، تاشده و ته‌دوزی گردیده‌اند. این مرقع دارای 25 جزو است و هریک‌ از جزوها از یک یا دو ورق متن تشکیل شده و دارای 4 یا 8 صفحه است. همچنین قطعاتی مابین دو جزو الصاق شده که موجب نامنظمی در جزوها شده است.