کتابخانه مجازی ادبیات

بخش نخستین کار نویسنده این سطور بررسی سبک سخن سورآبادی از خلال قصه ها و ترجمه ها بود، و ازین حیث زبان قصه ها بیشتر درخور توجه می نمود، چرا که زبان ترجمه عموما به لحاظ تقیّد بسیار گزارشگران کلام خدا در روزگاران گذشته بر این که سخنی به خطا گفته نیاید و کلمه ای به نادرست ترجمه نشود بسا که از شیوه زبان قرآن متاثر می شد و از هنجار زبان پارسی دور می گشت. اما زبان قصه از این تقیّد و تعهّد به دور است و روح زبان گوینده در آن بیشتر نمودار. با این حال، نویسنده ترجمه های قرآن را نیز درین بررسی از نظر دور نداشت و هر نکته ای را که قابل بحث و بررسی می یافت و نتیجه ای به گمان او از آن به دست می آمد یادداشت می نمود. حاصل این همه، خصوصیات زبانی ابوبکر عتیق را در دو بخش جداگانه زبان قصه ها و زبان ترجمه ها زیرعنوان یگانه "شیوه گفتار" مصنف درین کتاب فراهم آورد. بخش بعدی، بررسی مسائل لغوی قصه های کتاب بود. این کتاب ازین نظرگاه بس سودمند و قابل اعتنا است. گنجینه ای است که بسیاری از مفردات و ترکیبات سره و زیبای فارسی را در آن می توان دید. از این رو نگارنده تلاش کرد که تا می تواند همه آن مروارید های نفیس و گرانبها را از ژرفای کتاب برآورد و در مواردی که گاه ذکر مثال هایی از دیگر کتاب های استوار نظم و نثر کهن پارسی دربایست می نمود به ایراد نمونه ای از آن ها بپردازد، تا هم معانی آن کلمات را با آن شواهد روشن تر نماید و هم برای مقایسه کاربرد آن واژگان در کتاب سورآبادی و آثار دیگر استادان زبان فارسی زمینه ای فراهم آورده باشد. آخرین بخش کتاب شامل دو فصل است: فصل اول این بخش راجع به برابرهای قرآنی واژه های فارسی است و بخش دوم آن، معادل های فارسی واژه های قرآن است.

تفسیر سورآبادی با تشکر از خداوند و نعمت پیامبر شروع می شود و سپس در مقدمه اش علت نگارش تفسیر به زبان فارسی را شرح می دهد و اینکه به کدامیک از روایان اعتماد دارد. مفسر در تفسیر هر سوره ابتدا عنوان، تعاد ایات و کلمات و حروف و محل نزول و فضیلت قرائت آن را بیان میکند. همچنین در تفسیرش اخبار، روایات، اقوال مفسران و روایان اشعار و قصص قرانی را به مناسبت ذکر میکند. بررسی آماری شیوه نوشتن پیشینیان که برای پی‌جویی دگرگونی‌های آوایی و املایی یکی از پژوهش‌های زبان‌شناسی تاریخی است، در تحلیل نظام کنونی خط فارسی و دستیابی به قوانین چیره بر آن نیز کاری است بایسته. زیرا توجیه دگرگونی‌هایی که بیش از هزار سال در قلمرو املای فارسی روی داده و نگرش به نقش‌هایی که قلم صدها نویسنده یا رونویسگر به سینه سپید کاغذ سپرده است ما را به راهی رهنمون می‌شود که بتوانیم با آگاهی ژرف و بینشی استوار بر پژوهش در شیوه‌های گوناگون گذشته برای برگزیدن روش منطقی املای کنونی فارسی هوشمندانه گام برداریم. در این کتاب ویژگی‌های املایی دستنویسی از تفسیر سورآبادی بررسی شده است. این تفسیر با دربرداشتن برخی از ویژگی‌های املایی سده های گذشته و همچنین نکته‌های بسیار جالبی که تنها با پژوهش‌های استقرائی و آماری دقیق آشکار می‌شود، نه‌تنها از همه نوشته‌های منسوب به آن زمان متمایز می‌گردد بلکه از دیدگاه شیوه ویژه‌ای که نویسنده ی آن به کار برده است شاید دشوار بتوان از دستنویس‌های نوشته شده در سده‌های بعد نیز نمونه‌ای به دست داد که سبک املای آن با این تفسیر همانند باشد.