داستان خسرو و شيرين در دو منظومه متفاوت آمده است. سراينده يکي از منظومهها حماسهساز است و در پهنه رزم ميداندار و سراينده منظومه ديگر پيالهگردان ساحت بزم است. فردوسي حماسه سراست، اما اين منظومه عاشقانه مختصر با حماسه بيمانند او بيتناسب نيست. نظامي داستان سراست و داراي تجربه عشق، و با استادي شگرفي منظومه عاشقانهاي مفصل را بتصوير کشيده است. نخست خلاصهاي از هر دو منظومه ارائه ميگردد، سپس با مقايسه آنها وجوه اشتراک و اختلاف نمايانده ميشود. با نيم نگاهي به تاريخ طبري به عنوان منبعي قديمي و معتبر و مقايسه آن با منظومهها، پاي بندي سرايندگان به روايات تاريخي ارزيابي ميگردد. علت اختلاف نيز ناشي از همين تفاوت روش روايي است.
نظامی گنجوی از جمله چند تن شاعری است که به فیض نازکخیالی و فراوان هنری در ردیف سخنگستران طراز اول ادب فارسی جای گرفته است. آشنایی با آثار و شیوه بیان و مشخصات هنر او، از فرایض مقدماتی کار کسانی است که میخواهند با ادبیات فارسی آشنا شوند و در این راه دشوار به جایی رسند. در این کتاب برای استفاده بهتر از اشعار او، داستان «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون» او تلخیص شده است؛ البته به گونهای که طرح کلی و اساسی داستان محفوظ بماند.
خواجه مسعود قمی (متوفی ۸۹۰ هجری) شاعر ایرانی اهل قم بود که از زندگی او اطلاعات زیادی در دست نیست. سه مثنوی شمس و قمر، مخزن معنی و یوسف و زلیخا از این شاعر باقی مانده است. مثنوی شمس و قمر در تقلید خسرو و شیرین نظامی سروده شده است اما موفقیت چندانی کسب نکرده است. این مثنوی عاشقانه که روایت عشق قمر به شاهدختی به نام شمس می باشد، به شيوه مناظره و در 1846 بيت سروده شده است. این مثنوی به دلیل استقرار شاعر در هرات، بيشتر در افغانستان و شبه قاره هند رواج يافت و بعد از افول زبان فارسی در آن سامان نتوانست با آثار درجه اول فارسی رقابت کند. در پایان نسخه پیش رو که به تصحیح و اهتمام سید علی آل داود گردآوری شده است، 45 غزل و یک رباعی همراه با اشعار پراکنده ای که در تذکره ها و جنگ ها به نام مسعود قمی ثبت شده اند، گنجانده شده است. این کتاب در سال 1367 توسط مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان منتشر گردید.