کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب، پژوهشی است در واژگان، افعال و امثال، اصطلاحات درگاهی و دیوانی و ویژگی‌های طبقاتی، لغات و ترکیبات، آیات و احادیث، اعلام تاریخی و جغرافیایی، امثال و حکم، به همراه حوادث جریان‌های زمان نویسنده و نقشه‌های جغرافیایی تاریخی تاریخ بیهقی. بیشترین بخش کتاب به شرح بیش از 1200 علم جغرافیایی، تاریخی و اشخاص تاریخ بیهقی اختصاص داده شده است.

تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی نام کتابی نوشته ابوالفضل بیهقی است که موضوع اصلی آن تاریخ پادشاهی مسعود غزنوی پسر سلطان محمود غزنوی است. این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، قسمت‌هایی درباره تاریخ صفاریان، سامانیان و دوره پیش از پادشاهی محمود غزنوی دارد. نسخه اصلی کتاب حدود ۳۰ جلد بوده است که به دستور سلطان مسعود بخش زیادی از آن از بین رفته‌است. و از این کتاب امروزه مقدار کمی (حدود پنج مجلد) بر جای مانده‌است.

شناخت و تحلیل آثار ادبی و زندگی آفرینندگان این آثار، بدون تحقیق و شناخت اجتماع و فرهنگی که در آن پرورش یافته‌اند امکان‌پذیر نیست. بنابراین، تحقیق در ابعاد و مقوله‌های مختلف فرهنگ جامعه‌ای که هنرمند در آن زیسته است به شناخت جامعتر او و آثارش کمک می‌کند. از سوی دیگر: «ادبیات بیان حال جامعه است» ( رنه ولک و آوستن وارن، 100). آینه تمام نمای اجتماع است واقعیات و تحولات اجتماعی و فرهنگی متن جامعه، به صورت بازتاب‌های عینی، اما جزئی و پراکنده، در آثار ادبی کم و بیش یافت می‌شود. چنانکه با جمع‌آوری، تنظیم، توصیف و تحلیل این بازتاب‌ها، می‌توان سیمایی دقیق، جامع و واقعی، از زندگی و فرهنگ مردم ارائه داد. این کار کرد و فایده ارزشمند ادبیات است که متاسفانه کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. هدف از این نوشتار، بررسی ارزش و غنای آثار سنایی غزنویی، شاعر بزرگ نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری، از جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی است. برای نیل به این مقصود، نگارنده، بازتاب مهم‌ترین مقوله‌ها و ابعاد فرهنگی اجتماع را در آثار این شاعر جمع‌آوری و تحلیل نموده است.

تامل در احوال و اقوال مشايخ و بررسي تعامل ميان نظام هدفمند و منسجم خانقاه و جامعه، نشان مي‌دهد که تزکيه و تعليم مريدان و عامه مردم بر محور ارزش‌ها و انديشه‌هاي صوفيانه، هدف و رسالت اصلي تصوف اسلامي بوده است. صوفيان بزرگ براي تحقق اين هدف، همواره از کلام به عنوان مهمترين وسيله تاثيرگذاري بر مخاطبان خود بهره برده‌اند. نظر به اهميت اين موضوع، اين پژوهش مي‌کوشد تا اسباب، صور و موجبات اين هنجارگريزي را بيان کند و آن را بر مبناي «فرآيند ارتباط کلامي» رومن ياکوبسن، با تکيه بر ارتباطات کلامي عارف بزرگ قرن پنجم ه.ق، ابوسعيد ابوالخير تبيين نمايد. بنابر نتايج اين پژوهش، ابوسعيد ابوالخير اغلب، به هنگام ترويج يا تذکار هنجارهاي اخلاقي، تبيين و تاييد احوال خود يا ديگران و رفع حوايج مادي و معنوي مخاطبان عام و خاص، با استفاده از زبان ادبي و احيانا تمسک به شگردهايي چون مناظره و بيان سخنان شطح‌آلود و شگفت‌انگيز، به تکلم روي آورده است. گزاره‌هاي ارتباط زباني‌اش، بسته به موقعيت گوينده، مقصد کلام و مقتضاي مخاطب و سخن، به ترتيب بر عناصر مخاطب، رمزگان، موضوع و گوينده استوار است. نقش‌هاي ارتباط کلامي حاصل از تاکيد بر اين عناصر، غالبا تلفيقي از نقش‌هاي ترغيبي، فرازباني، ارجاعي، عاطفي و گاه ادبي است که در اين ميان به سبب مخاطب محوربودن سخنان، نقش ترغيبي و به دليل کدداربودن گزاره‌ها و لزوم آگاهي مخاطبان از پس زمينه گزاره‌هاي کلامي، نقش فرازباني از برجستگي بيشتري برخوردار است.