کتابخانه مجازی ادبیات

بطور خلاصه روش کار در این رساله این است که اسم اشهر رجال را با مراجعه به منابع و ماخذ مختلف انتخاب کرده و شرح مختصری از زندگانی این کسان را در چند سطر آورده است. بطور کلی در این رساله اسامی اشهر و مختصری از شرح حال رجال سیاسی و مولفین و اشخاص مهم بین سالهای 1264-1313 ق به ترتیب الفبایی حرف به حرف و با ارجاعات هر کدام آورده شده است. در انتخاب اشخاص به این نکته توجه شده که این فرد اگر رجل سیاسی است و بیشتر در فاصله این دوره بازیگر صحنه سیاست بوده است، شرح حال آن آورده شده است و اگر چنانچه این شخص مولف است بیشتر توجه شده که تالیفات این شخص در این دوره تالیف و یا نشر گردیده باشد. در غیر این صورت از آوردن شرح حال رجالی که فقط در این دوره متولد شده و در دوره های بعد به نضج و کمال رسیده و یا اثراتی از خود باقی گذاشته اند، خودداری شده است. برای پیدا کردن و انتخاب هر اسم اشهر سعی گردیده در سه الی پنج ماخذ مورد بررسی قرار گیرد و ماخذ نیز عینا در پاورقی هر صفحه با شماره صفحات ماخذ ذکر شده است.

در اين مقاله، غزلي نويافته منسوب به عطار نيشابوري معرفي مي‌شود. در کتاب اورادالاحباب و فصوص الآداب، براي بيان معني «خرابات» به اين غزل استشهاد شده است. ابوالمفاخر يحيي باخرزي، مولف اين کتاب، به طور صريح بيان داشته که اين شعر از عطار نيشابوري است. علاوه بر اين تصريح، قراين زباني و نبودن در اقدم نسخ ديوان عراقي نيز مويد صحت اين انتساب است. در اين ميان، نکته حائز اهميت اين است که اين غزل با اختلاف واژگاني بسيار اندک و افزودن دو بيت در ديوان فخرالدين عراقي به تصحيح سعيد نفيسي نيز ديده مي‌شود. با بررسي نسخ هجده‌گانه مورد استفاده ايشان در اين تصحيح، مشخص مي‌گردد که اين غزل در نسخه اساس نيامده و اين گزينش بر مبناي دو نسخه متاخر صورت پذيرفته است، مضافا اينکه اين غزل در کليات عراقي به تصحيح انتقادي محتشم که بر مبناي 15 نسخه صورت گرفته، وجود ندارد و در 9 نسخه خطي که نگارندگان اين سطور آن را رويت کرده‌اند نيز پيدا نشد.

در شعر غنایی، معشوق، نقش اصلی و تعیین‌کننده را عهده‌دار و در واقع محور ادب غنایی ایران است. عاشق و معشوق یکی از مضامینی است که در شعر فارسی مورد توجه بوده و طی قرون متمادی، در هر دوره‌ای از شعر فارسی، نگرشی خاصی نسبت به آن وجود داشته است. مقاله حاضر، نگاه این سه شاعر به معشوق و قدرت تخیل آنها را در توصیف او و اینکه چه القاب و نام‌های شاعرانه‌ای را بر معشوق خود نهاده‌اند، مورد بررسی قرار داده است. به عنوان مثال، محراب، قندیل، نمک، و ... آیا این سه شاعر در این نامگذاری مقلد بوده‌اند یا مبتکر، از کدام یک از صورتهای خیالی برای نامگذاری معشوق بیشتر بهره برده‌اند و بسامد آن چقدر بوده است. با نگاهی گذرا به القاب و عنوان‌های معشوق در غزلیات هر سه شاعر معلوم می‌شود که عنوان‌ها و القاب به کار رفته، اغلب یکی است. اما تفاوت در وجه شبه و مضمون آنهاست و این تخیل ظریف ناشی از شگردها و قدرت بی‌نظیر این شاعران در استفاده از صورت‌های خیالی است. در این مقاله برای هر یک از القاب و نام‌های شاعرانه معشوق به ذکر یک شاهد شعری بسنده شده است. البته چون تعداد غزلیات بجای مانده از نظامی در مقایسه با غزلیات خاقانی و سعدی از حیث تعداد، کمتر است، سعی نگارنده بر این بوده تا براساس تعداد غزلها، درصدی از آن به دست دهد. در پایان این القاب مقایسه و بسامد هر یک از آنها به صورت نمودار نشان داده شده است که می‌توان از دیدگاه سبک‌شناسی مورد توجه قرار گیرد.