کتابخانه مجازی ادبیات

به طور مسلم ظهور چشمگیر مکتب فلسفی اصفهان زمانی بوده که صفویه این شهر را به عنوان پایتخت برگزیدند و حکمایی چون سیدمحمدباقر استرآبادی (میرداماد)، شیخ بهاءالدین محمد عاملی (شیخ بهایی) و سیدابوالقاسم موسوی حسینی (میرفندرسکی) در آن رحل اقامت افکنده و بازار مباحث فلسفی رونق بسزا یافت. از آن زمان به بعد چراغ حکمت در این شهر خاموش نشده و تا امروز مکتب فلسفی اصفهان به حیات خود ادامه داده و به ظهور حکمایی چون شیخ محمود مفید، سیدصدرالدین کوهپایه‌ای و حاج‌میرزا علی آقای شیرازی منجر گردیده است. نویسنده در این کتاب مکتب فلسفی اصفهان از آغاز تا امروز را بررسی کرده است.

این کتاب در معرفی نود تن از علما و فیلسوفان کشور هند است که به نوعی تحت تأثیر آموزه‌های فلسفی صدرالدین شیرازی بوده‌اند. به عبارت دیگر آثاری در شرح رسائل ملاصدرا نگاشته یا در نوشته‌های خویش به او اقتدا کرده‌اند. درباره هر شخصیت اطلاعاتی به این ترتیب درج شده است: مشخصات نام، آثار و کتاب‌های چاپ‌کرده، شاگردان و استادان. برخی از این افراد عبارتند از: قاضی عصمةالله عمری لکهنوی، انوارالدین حسینی، محمدشاکر سیندیلوی، شیخ سعدالله سلونی، سیدمستعدخان، نظام‌الدین انصاری، باب‌الله جونپوری، شاه عبدالعزیز دهلوی، شاه رفیع‌الدین دهلوی، ابراهیم سعد شیرازی و .... .

با وجود برخی کتاب‌ها و مقالاتی که درباره شعر و اندیشه سنایی به رشته تحریر درآمده، همچنان جای خالی کتاب که کلیات اندیشه سنایی را به گونه‌ای دقیق و مبتنی بر یک تحقیق علمی برای ادب‌دوستان تبیین نماید، به‌روشنی مشاهده می‌شود. این در حالیا ست که سنایی نه‌تنها اولین شاعری است که مضامین مربوط به عرفان عابدان را به طور گسترده وارد شعر فارسی کرد، بلکه افزون بر آن در واردکردن عرفان عاشقانه به ساحت شعر فارسی نیز فضل تقدم از آن اوست. نگارنده در این کتاب ابتدا فهرست موضوعی آثار سنایی را تهیه کرده و سپس بر اساس آن به شرح و بسط اندیشه‌های او بر اساس یک استقرای تام پرداخته است. در پایان کتاب نیز گزیده‌ای از حدیقة الحقیقة سنایی آورده شده است.

تقسيم‌بندي انواع براي بسياري از مباحث ادبي لازم است. نگارش تاريخ ادبي با رويکردها و روش‌هاي نوين، بدون مشخص کردن انواع اصلي ممکن نيست؛ چنانکه در بسياري از شاخه‌هاي نقد ادبي و تحليل محتوا نيز موضوعيت دارد. موضوع اصلي مقاله دقيقا در همين نقطه شکل مي‌گيرد: طراحي الگويي براي طبقه‌بندي انواع ادبي فارسي در دوره کلاسيک. مجموعه آثار در دو شاخه شعر و نثر جاي گرفته است. «شاخه شعر» کلاسيک فارسي را مي‌توان در سه نوع اصلي طبقه‌بندي کرد: حماسي، غنايي و تعليمي ـ القايي. هر سه نوع در مقاله باز تعريف، و زير شاخه‌هاي هر کدام نيز بر اساس مصاديق ادبيات فارسي تعيين و تعريف شده است. «شاخه نوشتارهاي منثور» فارسي شامل آثار ادبي، شبه ادبي و غير ادبي مي‌شود. آنچه براي ما موضوعيت دارد، نوشتارهاي ادبي و شبه ادبي است. در مقاله پس از تعريف هر کدام از اينها،‌ نوشتارهاي ادبي در قالب دو نوع («روايت‌مدار»‌ و «نوشتارهاي ادبي غيرروايي») گنجانده شده است. تعريف و تعيين مصداق‌هاي هر کدام از اينها به همراه مجموعه زيرشاخه‌هاي آنها در دوره‌ کلاسيک، بخش ديگري از مطالب مقاله را تشکيل مي‌دهد.