مقاله حاضر با کاوش چند سويه، سعي در تعريف و تحديد منظومههايي حماسي و پهلواني را دارد که عموما زير نام شاهنامه کردي شناخته شدهاند؛ منظومههايي که ريشه در اسطوره دارند و در بردارنده باورها و پنداشتههاي جمعي زاگرس نشينان از بن تاريخ تاکنون هستند. طرح تفاوت بن مايههاي اسطورهاي در غرب و شرق ايران، محقق را به کاوش در انديشه و جهانبيني شاهنامه کردي واداشته است. نتيجه آن به دست آمدن يک طبقهبندي است که تا حدودي به اصالت سنجي قياسي شاهنامه کردي در تناسب با شاهنامه فردوسي کمک ميکند. سپس به ساختار وزني و زباني منظومههاي کردي اشاره و سعي شده است با ارائه نمونههايي به تبيين مفهوم زبان ادبي کردي ـ گوراني ـ بپردازيم. بحث سرچشمههاي روايت شاهنامه کردي منجر به ورود به بحث در فرهنگ و ادب شفاهي شده است. در اين بخش به چگونگي ظهور دستنويسها در ميان شاهنامه خوانان و شيوههاي اجراي نقل پرداختهايم. در پايان به اين نتيجه رسيدهايم که شاهنامه کردي متني اصيل و متعلق به حوزه فرهنگي زاگرس است که بر اثر قرار نگرفتن در گفتمان رسمي ادبي کشور و به تاثير از تنوع شديد فرق مذهبي پس از اسلام و آيينهاي به جامانده کهن ايراني اين سرزمين، دستخوش دگرگوني و دگرديسي شده است.
این مجموعه شامل تمام شاهنامه است که برای راحتی خوانندگان جوان که به تاریخ و تمدن کشور خود علاقه دارند و می خواهند با شاهنامه آشنا شوند، به نثر ساده برگردانده شده و در سه بخش شامل: 1. بخش اساطیر 2. بخش پهلوانی 3. بخش تاریخی تنظیم شده است. بخش اساطیر از پادشاهی کیومرث شروع شده و تا مرگ فریدون ادامه دارد. بخش پهلوانی از پادشاهی منوچهر و ظهور خاندان سام شروع می شود و تا مرگ رستم و فرزندش فرامرز ادامه دارد و بخش تاریخی که با پادشاهی بهمن فرزند اسفندیار شروع شده تا مرگ یزدگرد و تسلط عربها بر ایران ادامه می یابد.
رستم و سهراب یکی از داستانهای غم انگیز شاهنامه است و داستان مرگ سهراب جوان را به تصویر میکشد که بر اثر جنگ با رستم، به دست پدر کشته میشود. سهراب پهلوان افسانهای در شاهنامه است که پدرش رستم و مادرش تهمینه دختر شاه سمنگان است. سهراب با سپاه تورانیان به نبرد ایران آمد و در جنگی تنبهتن با رستم کشته شد، درحالیکه همدیگر را نمیشناختند. تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بیخبری است. کتاب حاضر شامل این عناوین است: فصل اول: حماسه ها، ساختار حماسه، خصوصیات عمده شعر حماسی فصل دوم: مختصات شاهنامه، دوره اساطیری، دوره پهلوانی، دوره تاریخی، حماسه سرایی پس از فردوسی فصل سوم: اسطوره چیست؟ حماسه و تراژدی، حماسه ها و اساطیر بابلی و سومری، حماسه گیل گمش، مهابهاراتا (حماسه ای از هند)، رامایانا، هومر و ایلیاد و اودیسه، انه اید (حماسه ای از روم)، دیگر حماسه های اروپایی، اعراب و حماسه فصل چهارم: سه دیدگاه بر حماسه رستم و سهراب، 1.دیدگاه استاد منوچهر مرتضوی، 2.دیدگاه استاد زرین کوب، 3.دیدگاه استاد مینوی، متن داستان رستم و سهراب.
ابوالمجد مجدود بن آدم، سنایی غزنوی، شاعر دوران ساز و صاحب سبک قرن پنجم و ششم، متخلص و مشهور به سنایی است. او با توجه به پیچیدگیهای خاص ذهنی خود و شرایط و ویژگیهای منحصر به فرد عصری که میزیسته است، دست به نوآوریهایی از لحاظ سبکی و معنایی زده که امروزه از او به عنوان شاعری صاحب سبک و کسی که توانسته است دورانی جدید (پدر شعر عرفانی) از ادبیات ایران را رقم بزند، نام برده میشود. هرچند از زندگی پر رمز و راز او اطلاعات کمی در دست است، با به دست دادن نشانههایی، میتوان به واقعیتهای زندگی این شاعر نام آور نزدیکتر شد. بسامد واژگانی، تاکید، تکرار و اصرار بر آوردن واژه «رهی» به عنوان نام شاعرانه یا تخلص پنهان سنایی که در سرتاسر اشعار او به صورتی معنادار وجود دارد، نشانهای ویژه در شناخت او، همچنین نشانهای از ساختی نوین (تخلص پنهان) در شعر آن دوران است که میتواند برای پژوهشگران، در بررسیهای تازهتر روی اشعار او مفید باشد. او خود را رهی و رهین، بنده، غلام و دربان درگاه حضرت دوست نامیده است و شاید به همین مناسبت، «رهی» را برای تخلص پنهان خویش برگزیده و در بطن بسیاری از آثارش آورده است. این پژوهش با مطالعه در اشعار او(دیوان اشعار ـ حدیقه الحقیقه و طریقه الشریعه) به کشف و تفسیر بیشتر این موضوع میپردازد.