کتابخانه مجازی ادبیات

کسانی که در ادب فارسی از روی صدق و تانی و نه از سر هوی و تمنی، تاملی مستمر و بی وقفه به منظور کشف اصول و موازین حاکم بر ادب و فرهنگ ایران داشته اند، نیک می دانند که از جمله مظاهر توانایی شگفت آور سخن سرایان بزرگ و افسونگر فارسی زبان، آنست که با قدرت استفاده از قانون تجرید و تعمیم ذهن خلاق و آفرینشگر خویش، بخوبی توانسته اند با رویت مناظر در صحنه حیات و اندیشه در کار روزگار و ژرفکاوی در پدیده های گیتی و ترکیب آن ها با یادها و خاطره ها و خوانده ها و شنیده ها و در یک کلام دانسته ها آمیزه ای از عبرت و حکمت پرداخته و با عرضه دستاوردهای تامل و تجربه در قالب سخنان منظوم و منثور خوانندگان آثار خویش را از چشمه سار زلال ذوق سلیم خود سیراب ساخته و قریحه جمال پرست آن ها را نوازش داده، آدمیان را از زادگان طبع جویای کمال خویش برخوردار و کامیاب گردانند...

فرهنگ و تمدن ایران چون خورشیدی تابان پرتو خرد اهورایی خود را در طول هزاره‌های متمادی، از زمانی که دنیا اولین گام‌های خود را در راه زندگی اجتماعی برمی‌داشت و هنوز در تاریکی جهل و بی‌قانونی دست‌وپا می‌زد، سخاوتمندانه بر سراسر جهان گسترانیده است. این کتاب دربردارنده اهمیت و ارزش زبان و ادب فارسی است و شامل این مطالب می‌باشد: ادب و ادبیات، آشنایی با فرهنگ و تمدن ایران، فلسفه ایران باستان و زرتشت، زبان فارسی، فردوسی و شاهنامه، علم و تمدن در ایران باستان، و نقش ایرانیان در بنیان‌گذاری تمدن بزرگ اسلامی.

فن وصف، یکی از مهم‌ترین اغراض شعری است که به عنصر خیال وابسته است. موضوع وصف آنگاه که وصف طبیعت باشد، ترسیم تابلویی از زیبایی‌ها است. منوچهری دامغانی (متوفی 432 هـ.ق) و صنوبری (متوفی 334هـ.ق) بی‌شک از بزرگترین شاعران طبیعت‌گرا در ادب پارسی و تازی هستند. اهمیت وصف طبیعت در دیوان صنوبری انداره‌ایست که برخی از منتقدان او را نخستین شاعر طبیعت در ادبیات عرب دانسته‌اند. منوچهری نیز همین جایگاه را در ادبیات فارسی دارد. این مقاله (بررسی تطبیقی توصیف طبیعت در دیوان منوچهری دامغانی و صنوبری) به بررسی و تحلیل و تطبیق توصیف‌هایی که این دو شاعر از جلوه‌های مختلف طبیعت در اشعارشان به نمایش گذاشته‌اند، می‌پردازد. محقق با تحلیل و مقارنه توصیف‌های مشابه و ارائه شواهدی، امکان مقارنه و تطبیق دو شاعر را در توصیف طبیعت فراهم آورده است. دو شاعر در تصویرها و تشبیه‌هایی که از وصف طبیعت بیان کرده‌اند، شباهت‌های فراوانی دارند که این شباهت‌ها اندک است. منوچهری دامغانی در توصیف طبیعت از صنوبری که از سرآمدان مکتب تشبیه در عصر عباسی است، تأثر بسیاری پذیرفته، با این وجود در دیوانش نامی از این شاعر نبرده است.

مدح یکی از مهم‌ترین اسالیب شیعه در دوره عباسی است، زیرا آینه تمام‌نمای دیدگاه‌ها و احساسات پیروان این مذهب است که در ردیف مستندات تاریخی، استشهادات قرآنی و روایی قرار گرفته و وجه تمایز آن با دیگر مدایح شده است. اما بدون ملاحظات سیاسی و مذهبی نمی‌توان مدایح شیعی را مورد ارزیابی همه‌جانبه قرار داد، زیرا با برداشت‌های انحرافی عباسیان از مفاهیم و مصادیق مذهبی و سوء استفاده سیاسی از آن، بر این نوع از شعر شیعی از جهت محتوا و مضمون، سبک، عاطفه، خیال و اهداف، تأثیر گذاشت. محور اصلی این اشعار، خاندان پیامبر (ص) و دفاع مستند از حقانیت شیعه است که در آن عطوفت به اهل بیت(ع) جایگزین گریه بر اطلال شده و از آنجا که گستره خیال نمی‌تواند درباره ممدوح، افاده غرض کند، وصف شاعر بین حقیقت و مجاز، مردد است. در این مدایح، عاطفه حب و بغض، امتزاج و ظهوری توأمان یافته و اهداف شاعران در طیفی گسترده و ژرف، لحاظ گردیده است. این مقاله، حاوی تلاشی است تا با نگاهی نو به تحلیل عناصر ادبی، مفهوم، موضوع و اهداف مدایح شیعی در عصر عباسی بپردازد تا دریافتی جامع و عمیق از لطایف و دقایق آن را آشکار سازد.