کتابخانه مجازی ادبیات

موضوع زبان ترکی در آذربایجان و سیر گذشته آن نه موضوعی تازه است و نه تعداد زیاد پژوهش‌های انجام‌گرفته پیرامون آن، ضرورت بررسی بیشتر را از میان می‌برد. این کتاب در حقیقت بیشتر به بررسی عوامل تأثیرگذاری می‌پردازد که بر حیات زبان ترکی در آذربایجان نافذ بوده‌اند. سؤال این است که زبان ترکی در آذربایجان با چه مسائلی روبرو بوده که شناخت آن ضروری می‌نماید؟ آیا زبان ترکی در آذربایجان، روندی متفاوت با زبان‌های دیگر در نقاط دیگر جهان پیموده و ویژگی ممتازی دارد؟ دغدغه اصلی نویسنده در این کتاب آن است که زبان ترکی در آذربایجان چه مراحلی را تا به امروز طی کرده است.

حذف به قرینه و مطالعه و بررسی در عملکرد آن به مواردی مربوط می‌شود گه یک سازه بنا بر دلایل کارکردی، معنایی ویا ساختاری و با توجه به قرینه‌های سازه‌ای محذوف می‌گردد. سخن کاوان و کاربردگرایان حذف سازه‌ها را در قالب بافت قابل توجیه می‌دانند و به دنبال آن هستند که علت حذف آن را به شیوه‌ای توصیف کنند. دستورنویسان سنت‌گرا نیز به تجزیه و تحلیل سطحی از عناصر محذوف می‌پردازند و «درک» را عامل اساسی در حشری‌بودن برخی از عناصر می‌دانند (دیوید کریستال، 1985، ص 107). از سوی دیگر زبانشناسان به بررسی محدودیت‌هایی که حذف به قرینه را مانع و یا ترغیب می‌نمایند می‌پردازند. با وجود این، در گذشته تعمق و تامل در قواعدی که بر این پدیده زبانشناختی ناظر است کمتر مورد توجه بوده است.

ویژگی‌های آوایی و الگوی تکیۀ زیروبمی در گروه واژه‌بست و کلمه واجی نشان می‏دهد که گروه واژه‌بست با کلمه واجی متفاوت است. الگوی تکیه زیروبمیH* بر‏روی هجای آخر کلمه واجی و در گروه واژه‌بست، بر‏روی هجای قبل از واژه‌بست قرار می‌گیرد؛ بنابراین، از‏نظر نوایی واژه‌بست مستقل از کلمه واجی است؛ همچنین هیچ نشانه‌ای از نواخت کناری خیزانH- بعد از گروه‏های تکیه‌ای غیرپایانی یا غیر‌هسته دیده نمی‌شود؛ بلکه نواخت کناری از‏نوعL- است و افزایش میزانF0 بر‏روی واژه‌بست، پدیده دیر‏کردقله هجا نام دارد.

در این مقاله، واکه‌های زبان فارسی معیار را بر‏حسب متغیر‏های سازه‌های اول و دوم ( (F1و F2(، بسامد پایه (F0)، شدت (انرژی) و دیرش در هجا‏های CVگفتار اظهاری (همخوان‏ها و واکه‌های زبان فارسی)، به لحاظ صوت شناختی بررسی کرده‌ایم. برای تحقیق، پنج گویشور فارسی‌زبان را از دادگان آوایی فارس دات تلفنی برگزیده‌ایم که هر‏یک، واکه‌های فارسی را در بافت همخوانی (23 همخوان)، با سرعت ثابت تولید کرده‌اند؛ بدین صورت، در‏مجموع، 690 داده (23*6*5 =690) را به دست آورده‌ایم. با توجه به اینکه ارتفاع واکه‌ها با F1، از ‏نوع عکس و رابطه F2با محل تولید واکه (پسین یا پیشین)، از‏نوع مستقیم است، فضای واکه‌های فارسی را بر‏حسب میانگین متغیر‏های F1و F2- F1نشان داده‌ایم و میانگین مقادیر به‌دست‌آمده از بسامد پایه و شدت در واکه‌ها را به‌صورت مستقل از همخوان‌ها نیز تعیین کرده‌ایم . F0در واکه‌ها، با ارتفاع، نسبت مستقیم دارد و انرژی با آن، نسبت عکس دارد. در این بررسی، میانگین دیرش واکه‌ها را نیز محاسبه کرده‌ایم. نزدیک‌بودن مقدار میانگین برخی واکه‌ها به یکدیگر بر‏اساس دست‌کم یکی از متغیر‏های F1وF2 می‌تواند دلیلی قانع‌کننده برای کاهش و نیز گرایش واکه‌هایی ناپایدار مانند /a/به واکه‌های پایدار مانند [ɑ]باشد. در این پژوهش، متغیر‏های بسامد پایه و انرژی در واکه‌ها را در بافت همخوانی، شامل همخوان‌های گرفته واک‌دار و بی‌واک، و همخوان‌های گرفته واک‌دار و رسا نیز محاسبه کرده و دریافته‌ایم که بافت همخوانی مجاور پیشین، در F0و انرژی واکه‌ها اثری ندارد.