کتابخانه مجازی ادبیات

بوستان، همتای جاودانه‌ی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومه‌ی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامه‌ی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هم‌مانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قاره‌ی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتب‌خانه‌ها و سپس در عصر جدید در آموزشگاه‌ها و مدارس عالی و دانشکده‌ها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که می‌دهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.

نویسنده در این کتاب کوشیده در ادبیات این مرزوبوم، آسیب‌شناسی سیاسی کند یا به‌نوعی فرهنگ‌شناسی سیاسی کرده است. در واقع این نوشتار در پی بازشناسی فرهنگ سیاسی ایران از راه بررسی ادبیات فارسی است. ادبیات هر ملت آیینه‌ای است که در آن می‌توان نیک و بد، اندیشه و آرمان و گوارا و ناگواری را که بر آن ملت رفته است، به تماشا نشست. چند پرسشی که کانون جستارهای این کتاب بوده از این قرار است: مهم‌ترین مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی ایران در ادبیات فارسی چیست؟ آیا این عناصر با توسعه سیاسی سازگاری دارند؟ کدام یک از شرایط و اوضاع سیاسی ـ اجتماعی و تاریخی ایران، در شکل‌گیری اینگونه فرهنگ سیاسی نقش اصلی را دارا بوده است؟ برای یافتن پاسخ به این پرسش‌ها، به جستجو در دو حوزه ادبیات عامیانه و ادبیات رسمی پرداخته شده است.

در اين مقاله ضمن در نظر داشتن سبک قصه‌پردازي مولانا نخست ويژگي‌هاي آن كلي همراه با برخي نظريات مثنوي‌شناسان و بعضي عناوين اطلاق شده بر آن به اختصار بررسي شده است. نظريات و عناوين مطرح شده غالبا به پيچيدگي و بعضا به بي‌نظمي مطالب مثنوي اشاره مي‌كند در حالي كه تامل در روابط ابيات نشان مي‌دهد پيوند بيت‌ها، تمثيل‌ها و قصه‌ها از آنچه گفته‌اند، بيشتر است. ضمن اينکه امروزه محققان در اين شيوه غالبا محاسن را جستجو مي‌کنند و سبک مولانا را سبکي متفاوت و بر هنجارگريزي و ساختارشکني مبتني مي‌دانند. بر اين اساس در ادامه به نقش تداعي معاني و تمثيل به عنوان دو عامل موثر در شناخت پيوند ابيات پرداخته شده است. بررسي تداعي و تمثيل نشان مي‌دهد، اين دو مقوله ضمن ايجاد ابهام، سياليت، گسست و گسسته‌نمايي در عين حال مي‌تواند عناصري در جهت پيوند و انسجام متن نيزبه شمار آيد. براي تبيين اين موضوع مثال‌هايي انتخاب شده است كه گسستگي و پراكندگي ظاهري در آنها مشهودتر است. ضمن بررسي دلايل پراكنده نمايي اين موارد، نهايتا شيوه‌هاي پيوند حاكم بر آنها نمايانده شده است.

احمد بن محمد نخشبي بخارايي دهلوي ملقب به مسعودبک، از سخن وران پارسي زبان سده‌هاي هشتم و نهم هجري است که پس از گرايش به تصوف و عرفان و روي آوردن به طريقه چشتيه، نوشته‌ها و سروده‌هاي پرمغزي به يادگار گذاشته است. به رغم شهرت وي در خارج از ايران به ويژه در هند و پاکستان، چهره وي در کشور ما چندان شناخته نيست. آثار و انديشه عرفاني مسعودبک، بازتاب نگرش‌هاي بزرگاني چون عين‌القضاه همداني، عطار، سعدي و ديگر عارفان و سخنوران ايراني است. در اين نوشتار، کوشش شده است که روايت‌هاي گاه تناقض‌آميز تذکره‌ها درباره زندگي و آثار مسعودبک با هم سنجيده شود و با تکيه بر آثار و اشعار وي از جمله مرآت‌العارفين و ديوان شعرش، تصويري روشن‌تر از سوانح زندگي نويسنده و آثار و انديشه او نشان داده شود، براي نمونه، در اين جستار، درباره اسم، لقب و نسبت وي و نيز چند و چون حکمراني او در ماوراءالنهر و سرانجام ترک تعلقات دنيوي و پيوستنش به چشتيان دهلي، سخن رفته است.