کتابخانه مجازی ادبیات

مقام علمی مولانا جلال‌الدین بلخی نزد دوست‌داران دانش اسلام و محبان عرفان پوشیده نیست. در سراسر جهان او را می‌شناسند و یادبود او را گرامی می‌دارند. این کتاب نمایانگر تبحر مولانا است در حکمت و فلسفه و مظهر بلوغ ذوق اوست در بهره‌یابی از عرفان ممتاز و متعالی. در این کتاب به ویژه در مبحث تلفیق نظر علمای کلام و عرفان مولانا بر بعضی زوایا روشنی افکنده شده که آن زوایا به این تنویر نیاز داشت.

شرف الدین داود بن محمود قیصری ( درگذشته 751 قمری) از شاگردان شیخ عبدالرزاق کاشانی بود. رسائل قیصری مجموعه سه رساله عربی به نام های: التوحید و النبوة و الولایة، اساس الوحدانیة و مبنی الفردانیة، و نهایة البیان فی درایة الزمان اوست. در کتاب پیش رو که با تعلیق، تصحیح و مقدمه سید جلال الدین آشتیانی آراسته شده است، در مقدمه کتاب بر مشکلات رساله التوحید و النبوة و الولایة، تعلیقاتی نگاشته شده است. در اولین رساله که التوحید و النبوة و الولایة است، مباحث عرفانی، ذات احدیت و صفات سرمدیه وی مورد توجه گرفته است. رساله اساس الوحدانیة، وجیزه‌ای در مبحث وحدت و کثرت بنا بر طریقه محققان و عظمای صوفیه است و در آن، درباره ی ماهیت وحدت و کثرت، اقسام وحدت، وحدت حق تعالی، حقیقت وحدات و نحوه ی رجوع کثرات به وحدت حقه الهیه بحث می‌شود. پس از آن حواشی فارسی محمدرضا قمشه ‌ای بر فصوص الحکم با عنوان تحقیق در مباحث ولایت کلیه آورده شده است که در باب ولایت و خلافت، سخن محی الدین را تفسیر و توجیه کرده و به قیصری اشکال می‌گیرد. در رساله نهایة البیان فی درایة الزمان، از ماهیت و حقیقت زمان، وجود زمان و ازلی و ابدی بودن آن، انقسام زمان به آن و ساعت و یوم و ... و بیان ایام کبار الهی و ربانی و صغار کونی بحث می‌شود. این کتاب در سال 1357 روانه بازار گردید.

یکی از شاخه‌های علوم اسلامی، که در میان مسلمانان در دوره‌هایی، رشد فزاینده‌ای داشته و ذهن بسیاری از دانشمندان اسلامی را به خود مشغول کرده، علم کلام و یا اصطلاحا فلسفه اسلامی بوده است. یکی از مباحث علم کلام، جسم پنداشتن خدا و مساله عرش و استوا است. هدف این پژوهش، پاسخ به این پرسش است که دیدگاه کلامی سنایی در این باره بویژه، عرش و استوا با دیدگاه فرقه‌های کلامی چه تفاوتی دارد. از این رو ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی این دو واژه، پیشینه تاریخی آنها در بین فرق مختلف کلامی مورد و اکاوی قرار گرفته و وجود اشتراک و افتراق دیدگاه سنایی با دیگر متکلمان، بررسی شده است.

قبل از ظهور زرتشت، آریایی‌ها الهه‌های متعدد داشتند؛ دیوان پروردگاران مشترک بین اقوام هند و ایرانی بودند. اما پس از جدایی ایرانیان از هندوان، پروردگاران مشترک قدیم یعنی دیوها که مورد پرستش هندوان بودند، نزد ایرانیان، اهریمنان خوانده شدند. در آیین زردشت تعداد دیوان بسیار است. هفت دیو در مقابل هفت امشاسپندان قرار دارند. اهریمن برای مبارزه با اهورامزدا شش دیو می‌آ‌فریند. اولین دیو، «اکومنه» نام دارد؛ به معنی بدنهاد و بدسرشت. این دیو را اهریمن در مقابل «وهومنه» یا «بهمن» آفرید. به نظر محققان اکومنه دیو همان اکوان دیو است که رستم در شاهنامه فردوسی با او مبارزه می‌کند و او را از پای درمی‌آورد. در این پژوهش دیو از دیدگاه عرفانی آن مورد بررسی قرار نگرفته است، زیرا پرداختن به آن به مجالی فراخ تر نیاز دارد.