استاد جلال الدین همایی، از محققان و مولفان نامبردار روزگار است. از وی آثار فراوانی در زمینههای مختلف میشناسیم، درباره زندگی، احوال و آثار او کتابها و مقالات متعددی نوشتهاند. نوشته حاضر با دید دیگری به کارهای آن استاد محقق پرداخته است.
با اقدام موثر رضاشاه و آتاتورک روابط دیرین دینی و ادبی و اجتماعی و سیاسی میان دو ملت ایران و ترکیه احیا شد و رشته یگانگی میان دو کشور و دو ملت روی پایه محکم تفاهم و توافق بین طرفین استوارتر از هر زمان گشت و این دوستی موجب تشکیل انجمن دوستی ایران و ترکیه شد و یکی از اقدامات فرهنگی این انجمن این است که در دی 1346 در جشن سده تولد شاعر شهیر ملی ترکیه یعنی مرحوم توفیق فکرت که مقام او در ردیف گویندگان بزرگ بیداردل و حق پرور سخن پرداز جهان بس ارجمند است شرکت کند و در راه تحقق این هدف عالی انجمن دوستی ایران و ترکیه مهیای اقدام شده است....
"بلند آفتاب خراسان "مجموعهای است مشتمل بر نوشتهها و سرودههایی که پس از درگذشت "محمدتقی ملکالشعرای بهار "در مراسم تشییع جنازه وی و طی چند سال به مناسبتهای مختلف از جمله مراسم یادبود آن استاد در نشریات فارسی به چاپ رسیده است .این مجموعه متشکل از دو جلد است که جلد اول آن در سه بخش تنظیم شده است :بخش اول مشتمل است بر گزارشها، مقالهها و تحقیقات مختلف مربوط به زندگی و شخصیت بهار ;بخش دوم، برگزیدهای است از اشعاری که در رثای استاد سروده شده است ;بخش سوم حاوی چند مطلب در نقد و معرفی کتاب "بهار و ادب فارسی "است که نگارنده در سال 1351در دو مجلد آن را انتشار داده است .(این مطالب، اشاراتی است چند درباره نویسندگی ملک الشعرای بهار) .
متون کهن، به ویژه متون پیش از حمله مغول، همچون گنجینههایی از واژهها و اصطلاحات، پشتوانهای استوار برای زبان فارسی امروز به شمار میآیند. گونهکهن بسیاری از واژهها را میتوان در این متن بازجست. بسیاری از واژهها، که امروز نشان آنها را تنها میتوان در فرهنگهای لغت جست، در متنهای قدیمی یافت میشوند. حتی گاهی میتوان واژههایی در این کتابها پیدا کرد که در فرهنگهای موجود اثری از آنها نیست. در این میان، جایگاه متنهای کهن علمی، از آن روی که سرشار از اصطلاحات علمیاند، در روزگاری که نقش زبان فارسی به عنوان زبان علمی در هجوم واژههای دانشهای گوناگون رو به ضعف مینهد، در خور توجه است. درست است که بسیاری از مفاهیم دانشهای قدیم امروز نادرست و خرافی به شمار آمده و منسوخ شده است، اما میتوان از واژههای علمی کهن به عنوان قالب و ظرفی برای مفاهیم علمی روز استفاده کرد.
كتاب تاريخي ـ ادبي «تاج المآثر» يكي از كهنترين منابع تاريخ غوريان است كه مولف آن خود در دستگاه حكومت غوريان هند ميزيسته است. تاج المآثر، كه در سال 602 هجري قمري به رشته تحرير درآمده، افزون بر اهميت تاريخي از اهميت ادبي بسياري نيز برخوردار است. اين كتاب با بهرهگيريهاي فراوان از صنايع ادبي و استشهادهاي بسيار به اشعار تازي و پارسي از كتابهاي پيشرو نثر فني فارسي به شمار ميرود و به نوبه خود در آثار پس از خود تاثير قابل توجهي داشته است. متاسفانه با وجود ويژگيهاي منحصر به فرد اين كتاب تاريخي ـ ادبي كهن، تاج المآثر تاكنون در ايران به چاپ نرسيده و تحقيق مستقلي نيز درباره اين كتاب و نويسنده آن انجام نشده است. كوشش نويسندگان در اين مقاله بر آن بوده است تا ضمن اينكه با ديدي تحليلي و انتقادي ويژگيهاي اين كتاب را مورد بررسي قرار ميدهند، طرحي از زندگينامه مولف را نيز ـ كه در منابع به صورت ناقص و مغشوش ارايه شده است ـ به دست دهند و به سوالاتي در زمينه برخي جنبههاي ناشناخته زندگي او چونان مذهب و تصوف وي پاسخ دهند.