کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب، پژوهشی است در واژگان، افعال و امثال، اصطلاحات درگاهی و دیوانی و ویژگی‌های طبقاتی، لغات و ترکیبات، آیات و احادیث، اعلام تاریخی و جغرافیایی، امثال و حکم، به همراه حوادث جریان‌های زمان نویسنده و نقشه‌های جغرافیایی تاریخی تاریخ بیهقی. بیشترین بخش کتاب به شرح بیش از 1200 علم جغرافیایی، تاریخی و اشخاص تاریخ بیهقی اختصاص داده شده است.

تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی نام کتابی نوشته ابوالفضل بیهقی است که موضوع اصلی آن تاریخ پادشاهی مسعود غزنوی پسر سلطان محمود غزنوی است. این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، قسمت‌هایی درباره تاریخ صفاریان، سامانیان و دوره پیش از پادشاهی محمود غزنوی دارد. نسخه اصلی کتاب حدود ۳۰ جلد بوده است که به دستور سلطان مسعود بخش زیادی از آن از بین رفته‌است. و از این کتاب امروزه مقدار کمی (حدود پنج مجلد) بر جای مانده‌است.

قاسمي گنابادي (وفات 982) از نظيره‌گويان خوب نظامي است که از او هشت مثنوي در دست است. وي مثنوي ليلي و مجنون را دوبار سرود و سرايش دوم را به سال 976 به نام شاهزاده سام ميرزا صفوي اختصاص داد. قاسمي علاوه بر زيبايي‌هاي ادبي و زباني، با ابتکارات خاصِ خويش در برخي صحنه‌ها بر زيبايي و جاذبه داستان افزوده است. در اين مقاله، پس از معرفي منظومه ليلي و مجنون قاسمي و نقد نسخ آن، به مقايسه تشابه‌ها و اختلاف‌هاي اين منظومه، با سه روايت ديگر سده نهم، يعني روايت‌هاي جامي، هاتفي و مکتبي، پرداخته شده است. قاسمي در مثنوي خويش نوآوري‌هايي کرده که در ديگر روايت‌ها ديده نمي‌شود؛ به طور مثال، به هنگام مکتب رفتن عرايس، مي‌گويد: آن دو در عيد براي استاد هديه نمي‌بردند تا مثل ديگر کودکان تعطيل نشوند و تعطيلات را به مکتب بيايند. در روايت قاسمي، ليلي و مجنون قبل از مرگ به وصال مي‌رسند و با هم جان مي‌سپارند؛ نکته‌اي که در ديگر نظيره‌هاي مورد بررسي وجود ندارد. از برجستگي‌هاي روايت قاسمي، براعت استهلال پرمعنايي است که در اين منظومه آمده و از اين جهت روايت قاسمي و جامي را بر نظاير خويش برتري بخشيده است.

کنايه يکي از اسلوب‌هاي بيان پوشيده، و از عناصر اصلي تصويرگري در تاريخ وصاف است. وصاف الحضره در اين اثر تاريخي بر آن است تا با بهره‌گيري از عناصر بياني و به خصوص کنايه، نثر آن را به نثر شاعرانه نزديک‌تر ساخته و بر زيبايي و تأثير آن بيفزايد. نبود نسخه‌اي منقح از کتاب تاريخ وصاف و نثر متکلف و مصنوع آن، همواره موجب گرديده تا اين اثر از دسترس پژوهشگران دور بماند. در اين تحقيق، کنايه و کارکردهاي هنري آن به عنوان يکي از عناصر خيال در تاريخ وصاف مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گرفته است. از اين‌رو با استفاده از روش توصيف و تحليل، ابتدا تصاوير کنايي تاريخ وصاف از حيث واژگان محوري و مكني عنه، بر اساس ديدگاه‌هاي بلاغت سنتي مورد بررسي قرار گرفته و سپس به مسئله کنايه به عنوان يکي از عوامل ابهام‌آفرين در تاريخ وصاف پرداخته شده است. نتيجه اين پژوهش مشخص مي‌سازد بهره‌گيري وصاف از تصويرهاي کنايي، از شيوه‌هاي هنري گفتار اوست، که برجستگي کلام و در نهايت نزديکي آن را به نثر شاعرانه در پي دارد.