کتابخانه مجازی ادبیات

فخرالدین رازی (543- 606 قمری) مشهور به امام المشککین از متکلمان، خطبا و فیلسوفان مشهور سده ششم هجری است که در علوم معقول و منقول فلسفه، کلام، ریاضیات، فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شد. جامع العلوم یا ستینی که به نام حدایق الانوار فی حقایق الاسرار نیز خوانده می شود، مهمترین تالیف فارسی امام فخر رازی است که به شناسایی دانشهای شناخته شده آن روزگار می پردازد. رازی به شیوه ای موجز و ساده، معارف زمان خود را برای ایرانیانی که با زبان عربی آشنایی نداشته اند، برشمرده و تعریف کرده است. این کتاب یکی از نخستین دانشنامه های زبان فارسی است که رازی در تدوین آن روش تازه ای در پیش گرفته است. وی ابواب 60 گانه کتابش را در دو مقوله علوم نقلی شامل دانشهای دینی و مذهبی وعلوم عقلی و فلسفی که جنبه غیر مذهبی دارند دسته بندی نمود. در بخش نخست فقه، خلاف، تفسیر، وصایا، قرائت قرآن، نحو، عروض، تاریخ و امثال آن جای دارد و در بخش دوم تشریح، نورشناسی، طب، بیطره، بزاه، ریاضیات، موسیقی، الهیات، هندسه و امثال آن مورد بحث قرار گرفته اند. در خاتمه در رابطه با علم شطرنج و انواع بازی شامل 15 صورت سخن گفته شده است. کتاب پیش رو با تصحیح سید علی آل داود در سال 1382 و توسط انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار در دسترس مشتاقان قرار گرفت.

مقاله حاضر کوششی است برای توصیف گفتار کودکان شش‏ساله، فارسی‏زبان و تهرانی در‏قالب نظریه نقش‏گرای نظام‏‏مند هلیدی و متیسن (2004) که از‏منظر فرانقش متنی این نظریه انجام شده است. ضرورت و اهمیت چنین پژوهشی از آن جهت است که با‏وجود اهمیت مطالعه گونه گفتاری در بررسی‏های زبانی، پژوهش‏های توصیفی درباره زبان فارسی و به‏ویژه گونه گفتاری این زبان و در‏حوزه گفتار کودکان، بسیار اندک‌اند. داده‏‏‌‏های مطالعه‏شده در این رساله، مشتمل بر بیش‏از 4200 بند خبری ساده و مرکب است. این داده‏‏‌‏های گفتاری متعلق به کودکان، از پژوهشی انجام‏شده در سال‏های 1380 تا 1384 با‏نام بررسی واژگان پایه در کودکان ایرانی استخراج و تهیه شده و از‏طریق بیان چهارده داستان مصوّر (آزمون تولیدی) از‏سوی بیست کودک فارسی‌زبان جدیدالورود به پایه اول دبستان در شهر تهران (شامل ده دختر و ده پسر انتخاب‏شده به‏طور تصادفی) به‏دست آمده‏‏اند. هر داستان با سه یا چهار تصویر رنگی و گویا نمایش داده شده است. نتایج این پژوهش نشان می‏دهد که: الف) نود درصد از بندهای گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، ساده و ده درصد دیگر، مرکب‌اند؛ ب) میزان بروز آغاز‏گرهای تجربی نشان‏دار در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، هجده درصد است؛ ج) حذف ضمیر فاعلی در گونه گفتاری کودکان، تمایلی غالب، بی‏نشان و حدود 55 درصد است؛ د) در گونه گفتاری کودکان، میزان کاربرد آغاز‏گرهای مرکب/ چندگانه، سی درصد است؛ ه) در توالی‏‏های آغاز‏گرهای مرکب/ چندگانه در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، این سلسله مراتب مشاهده شده است: متنی ـ تجربی (98 درصد(< بینافردی ـ تجربی (5/1 درصد(< متنی ـ بنیافردی ـ تجربی (1 درصد)؛ و) آغاز‏گر متنی در 98 درصد از آغاز‏گرهای مرکب/ چندگانه به‏کار رفته است؛ ز) فراوان‏ترین آغاز‏گر متنی، کلمه «بعد» و گونه‏‏هایش و پس‏از آن، کلمه «دیگر» و گونه‏‏هایش بوده است؛ ح) در بندهای پیرو، آغاز‏گر متنی بیشتر «که» است و پس‏از آن، «تا» بسیار کمتر به‏کار رفته است؛ ط) در گونه گفتاری کودکان، کاربرد آغاز‏گر بینافردی در آغاز‏گرهای مرکب/ چندگانه تنها دو درصد است.

پژوهش حاضر با هدف بررسي مقابله‌اي نشان‌داري آغازگر در متون پزشکي فارسي و انگليسي به نگارش درآمده است. اين مقاله برآن است تا وجوه افتراق و اشتراک زبان فارسي و انگليسي را ازنظر نشان‌داري آغازگر مشخص کند. پژوهش بر پايه دستور نقشگراي نظام‌مند هليدي انجام شده و فقط فرانقش متني در آن مورد نظر است. براي انجام آن، کتاب‌ها و مقاله‌هايي از متون پزشکي انتخاب شده که پيکره‌اي شامل هزار بند از متون نوشتاري فارسي و انگليسي را تشکيل داده است. اين تحقيق به روش توصيفي ـ تحليلي انجام شده است. نتايج نشان مي‌دهد در متون پزشکي فارسي، افزوده‌هاي حاشيه‌اي با بسامد وقوع بالا در جايگاه آغازگر قرار مي‌گيرند. اين بسامد وقوع بالا مي‌تواند بيانگر اين نکته باشد که وقوع افزوده‌هاي حاشيه‌اي در جايگاه مورد نظر در زبان فارسي نشان دار به شمار نمي‌آيد. به نظر مي‌رسد زبان فارسي در متون پزشکي از آرايش سازه‌اي متفاوتي در مقايسه با زبان انگليسي برخوردار است و برخلاف زبان انگليسي، در مقوله نشان داري کاملا از نظريه هليدي پيروي نمي‌کند. همچنين، اين مقاله نشان مي‌دهد ويژگي‌هاي ضميراندازي و نداشتن آرايش واژگاني ثابت، از نظر نشان‌داري، فارسي را از انگليسي متمايز مي‌کند. نشان‌داري آغازگر در فارسي و انگليسي علاوه بر تفاوت‌هاي زباني، متاثر از عوامل ديگري از قبيل سبک متن (قلم خاص نويسنده)، فرم نوشتار (کتاب، مقاله و غيره)، ارتباط بين بند و متن، تاکيد، تقابل و ژانر متن است. از آنجايي که عوامل ياد شده در فارسي و انگليسي بر نشان‌داري آغازگر موثرند، مي‌توان آنها را وجوه اشتراک اين دو زبان در اين حيطه دانست؛ در حالي که تفاوت‌هاي زباني (ساختار فارسي و انگليسي) به وجوه افتراق در نشان‌داري آنها اشاره دارد.