کتابخانه مجازی ادبیات

سلیم نیساری در مقدمه کتاب در مورد دلیل گردآوری این مطالب می گوید: وقتی که چاپ کتاب "درس انشای فارسی" را آغاز می کردم به فکرم رسید که دفتری از بهترین نوشته های دانش آموزان کشور نیز تهیه و منتشر کنم. برای اینکه مقایسه ای بین نوشته ها به عمل آید و در ضمن تنوعی هم بین آنها موجود باشد و ذوق و سلیقه و طرز فکر هر دانش آموز نیز معلوم گردد عنوان "در برابر...؟" انتخاب گردید و به اطلاع دبیران محترم انشاء رسید تا نوشتن این موضوع را به دانش آموزان خود تکلیف بدهند و بهتریم نوشته ها را برای چاپ ارسال فرمایند.

نثر در لغت به معنی پراکندن است و در عرف ادیبان به معنی عام کلمه سخنی است که به بند وزن و قافیه نیاید مانند سخنانی که مردم در گفتگو های عادی خود به کار می برند و با آن کتاب و نامه می نویسند. این گونه سخن در صورتی ارزش هنری دارد که از سطح معمولی و عامیانه بالاتر و دارای فصاحت و بلاغت باشد. پس نثر به معنی خاص (نثری که ارزش ادبی و هنری دارد)سخنی سنجیده و زیبا و غیرمنظوم است. نثر یا ساده است و در آن صنعتی دیده نمی شود و یا به صنایع بدیعی آراسته است. در صورت اول نثر را مرسل و در صورت دوم مصنوع می گویند. در ادبیات امروز نثر هر قدر ساده و شیرین و زیبا باشد ارزش هنری بیشتری دارد. نثرهای ادبی سنگین و عالی ادبیات فارسی در گذشته گلستان سعدی و کلیله و دمنه و نظایر آنها بوده است و امروز گرچه ما نمونه ای عالی مانند گذشته نداریم ولی در میان استادات و نویسندگان هستند کسانیکه نثر ساده و زیبا دارند...

شاعران و سخنوران در انتقال پیام‌های خویش، با توجه به اندیشه و توانایی خود واژگانی را برمی‌گزینند که هم معنایی مفید و هم قدرت القا و تصویرسازی بالایی داشته باشد. پژوهش حاضر به بررسی یکی از این واژه‌های پرکاربرد، مؤثر، نمادین و تصویری یعنی «قفس» می‌پردازد. با تحقیق در منتخب دیوان شاعران از قرن سوم تا عصر حاضر مشخص می‌شود که واژه قفس که از زبان عربی وارد فارسی شده است، پابه‌پای جریان‌های شعر فارسی و متناسب با موضوعات گوناگون در طول تاریخ شعر، معانی گوناگون زبانی و بلاغی به خود گرفته است. شاعران به تناسب موضوعات و روحیه خویش علاوه بر معنی لفظی این واژه، معانی کنایی و استعاری گوناگونی مانند دنیا، تن، جسم، وطن، جامعه و معانی دیگر از این اراده کرده‌اند. بیشترین استفاده از این واژه در معنی «تن و دنیا» در شعر سنتی و عرفانی به چشم می‌خورد و در شعر معاصر بیشتر در مفهوم زندان و جامعه به کار رفته است. در مجموع تصویری که از قفس ارائه می‌شود زندانی برای روح و جان انسان است.

با پایان دوره هشت‌ساله جنگ تحمیلی و فروکش‌کردن تب و تاب جنگ و دفاع مقدس، شعر فارسی نیز متأثر از اوضاع زمان جدید، ویژگی‌های تازه‌ای یافت. این دوره بیشتر دهه هفتاد را دربر می‌گیرد. پرسش اساسی در این مقاله این است که در شعر دهه هفتاد چه ویژگی‌هایی دیده می‌شود و چرا؟ در کنار آن پرسش‌ها نیز مطرح می‌شود که شاعر این دوره، به چه چیزی معترض یا در حسرت چیست؟ چه زمینه‌هایی باعث این حسرت شده است؟ تعدادی از شاعران متعهد که همدل و همراه با زمان خود بودند، در حسرت بسیاری از خوبی‌ها و ارزش‌های دوره پیش از خود و اعتراض به رنگ‌باختن یا بی‌اعتنایی نسبت به آن ارزش‌ها و خوبی‌ها شعر سرودند. گونه‌ای نوستالژی که همراه با معرفت و دریغ از شرایط ویژه دوره قبل است، درون‌مایه شعر گروهی از شاعران قرار میگیرد. فراموشی مهربانی‌ها و گذشت‌ها، کم‌رنگ‌شدن نوع‌دوستی و احسان، بی‌اعتنایی به ارزش ایثار و ایثارگران، رنگ‌باختن اهداف بلند دوره قبل در مواجهه با مشکلات دوره جدید از مضامین شعر این دوره است. شعر دهه هفتاد، ادامه شعر پایداری و در طول مسیر آن اما با موضوعات و مفاهیم و درون‌مایه‌های تازه‌ای است. در این مقاله حسرت عارفانه و غم و اندوه شاعران نسبت به دوره قبل را در آثار قیصر امین‌پور، علیرضا قزوه، محمدحسین جعفریان و سیدحسن حسینی بررسی کرده‌ایم؛ نتیجه آنکه هر چهار شاعر در سروده‌های خود در این دوره ضمن حسرت به ویژگی‌های معنوی دهه قبل، در برابر دهن‌کجی به ارزش‌های معنوی زبان، شکوه و اعتراض گشوده‌اند.