کتابخانه مجازی ادبیات

حکمت بوعلی سینا، تألیف محمدصالح حائری مازندرانی، کتابی است در پنج جلد با موضوع فلسفه اسلامی خاصه حکمت مشاء به زبان‌های فارسی و عربی، با مقدمه عمادالدین حسین اصفهانی مشهور به عمادزاده و به تصحیح حسن فضائلی. حکمت ابن‎ سینا کتابی است که حقایق و اسرار گفتارهای شیخ را که دیگران نادیده انگاشته‌اند، کشف نموده و عقاید اسلامی ساده را طبق مقررات قرآن و معتقدات اهل‎بیت(ع) و اتفاق امامیه و امت، به براهین فلسفی مبرهن ساخته و بدون مبالغه هر فصل یا صفحه از این کتاب، مشتمل بر نکات تازه و یا در بسیاری از مواضع متضمن مبتکراتی است. از جمله مسائلى که در این کتاب با تجزیه و تحلیل و به‌صورت صحیح اثبات شده است، اصالت وجود و وحدت وجود، پس از میرداماد است که از زمان صدرالمتألهین تا عصر سبزوارى به بعد رواج یافته و ملاصدرا خودش قبلا از متصلبین در اصالت ماهیت بود، سپس عدول کرد. در این کتاب، یعنى در جلد طبیعیات و علم النفس به تمام ادله اصالت وجود که حاجى سبزوارى به نظم کشیده، پاسخ داده شده و ادله شیخ اشراق و براهین خیام و رساله اعتباریت وجود و تأصل ذات مشروحا مذکور است و کتب میرداماد و شوارق و گفتارهاى محقق طوسى و محققین دیگر حقا اصالت مهیت را به بداهت رسانیده‌اند. ابن سینا هم بالصراحه قائل به اصالت ماهیت است و نسبت اصالت وجود بر وجه تباین حقایق وجودات به مشائیه سندى ندارد و متأخرین موجودات را در کلام به وجودات مشائیه اشتباه کرده‌اند؛ چنان‌که در محاکمات بدان اشاره شده و جز صدور و حصول و کون و سائر افعال عموم که همان مقتبس بودن ذات به علت است که شیخ در شفا و غیره آن را تکرار فرموده، چیز دیگرى در خارج نیست و در مسئله وحدت وجود هم عمده شبهه ایشان عدم صحت انتزاع مفهوم واحد از متباینات است. محمدصالح حائری مازندرانی می‌گوید: بس است در شکستن این طلسم مبطل السحر این جادو و نقض به مفهوم مناقصه و مضاده و مقابله و مفاهیم مراتب اعداد، بلکه مفهوم نفس تعدد و مفهوم کثرت که از منشأ متعدد و متکثر و متباین و متقابل برمى‌خیزد و در این کتاب در رفع این شبهات چیزى فروگزار نکرده‌اند - ‎و أين العيان من البيان - به نظر حسین اصفهانی (عمادزاده) با توجه به تقریرات مازندرانی، مطالعه و تدریس این کتاب براى دانشکده معقول و طلاب و مبتدى و منتهی واجب است تا محصلین و مدرسین معقول هر دو از حقایق حال طبق کتاب و سنت و عقاید اهل‎‌بیت(ع) و فقها و محدثین و روات عال‌ی‌قدر و متکلمین عظیم‌الشأن آگاه شوند و در هیچ‎گونه خطرى یا توبیخى واقع نگردند و از تحصیل و تدریس علم معقول محروم نمانند و منویات فقهای عال‌ی‌قدر و مراجع فتوى تأمین گردد.

حکمت بوعلی سینا، تألیف محمدصالح حائری مازندرانی، کتابی است در پنج جلد با موضوع فلسفه اسلامی خاصه حکمت مشاء به زبان‌های فارسی و عربی، با مقدمه عمادالدین حسین اصفهانی مشهور به عمادزاده و به تصحیح حسن فضائلی. حکمت ابن‎ سینا کتابی است که حقایق و اسرار گفتارهای شیخ را که دیگران نادیده انگاشته‌اند، کشف نموده و عقاید اسلامی ساده را طبق مقررات قرآن و معتقدات اهل‎بیت(ع) و اتفاق امامیه و امت، به براهین فلسفی مبرهن ساخته و بدون مبالغه هر فصل یا صفحه از این کتاب، مشتمل بر نکات تازه و یا در بسیاری از مواضع متضمن مبتکراتی است. از جمله مسائلى که در این کتاب با تجزیه و تحلیل و به‌صورت صحیح اثبات شده است، اصالت وجود و وحدت وجود، پس از میرداماد است که از زمان صدرالمتألهین تا عصر سبزوارى به بعد رواج یافته و ملاصدرا خودش قبلا از متصلبین در اصالت ماهیت بود، سپس عدول کرد. در این کتاب، یعنى در جلد طبیعیات و علم النفس به تمام ادله اصالت وجود که حاجى سبزوارى به نظم کشیده، پاسخ داده شده و ادله شیخ اشراق و براهین خیام و رساله اعتباریت وجود و تأصل ذات مشروحا مذکور است و کتب میرداماد و شوارق و گفتارهاى محقق طوسى و محققین دیگر حقا اصالت مهیت را به بداهت رسانیده‌اند. ابن سینا هم بالصراحه قائل به اصالت ماهیت است و نسبت اصالت وجود بر وجه تباین حقایق وجودات به مشائیه سندى ندارد و متأخرین موجودات را در کلام به وجودات مشائیه اشتباه کرده‌اند؛ چنان‌که در محاکمات بدان اشاره شده و جز صدور و حصول و کون و سائر افعال عموم که همان مقتبس بودن ذات به علت است که شیخ در شفا و غیره آن را تکرار فرموده، چیز دیگرى در خارج نیست و در مسئله وحدت وجود هم عمده شبهه ایشان عدم صحت انتزاع مفهوم واحد از متباینات است. جلد چهارم، داستان‌های علم النفس به قلم شیخ، مانند رساله طیر با شرح بشر بن ناصر هاشمی بغدادی و رساله حي بن یقظان با شرح ابومنصور بن ‎زیله بغدادی که از شاگردان شیخ بوده و مواضع لازمه از اصل و دو شرح مزبور را شرح عربی نمود و مجموع آن را ترجمه به فارسی کرده و ترجمه دو قصه سلامان و ابسال به تلخیص محقق طوسی و ترجمه به رساله طیر سهروردی و شرح فارسی مختصر بر قصیده شیخ در نفس بدون اقتباس از دیگران و سائر مهمات مربوط به کتاب حکمت ابن سینا که تحلیل شده است.

کتاب شامل دو بخش است. بخش اول "زندگی علی (ع) در آیینه ادبیات" که در ضمن سه فصل، اشعاری در آن گردآوری شد که بیانگر زندگی حضرت از آغاز ولادت تا شهادت در محراب عبادت می‌باشد. افزون بر آن، به خلاصه‌ای از وقایع تاریخی آنها اشاره شده است که صرف نظر از مزایای دیگر، نفس جمع‌آوری و دسته‌بندی این اشعار در نوع خود کم‌نظیر و سودمند است. در بخش دوم "تصویر امام علی (ع) در شعر عربی معاصر" مورد بررسی قرار گرفته که در ضمن پنج فصل، چگونگی انعکاس مقام علمی و ادبی علی (ع) و فضایل و سجایای اخلاقی ایشان و ویژگیهای سیاسی-اجتماعی و سیمای ملکوتی حضرت و پژواک غدیر مورد ارزیابی واقع شده است. در این بخش حتی ترسیم پاره‌ای از سخنان حضرت در شعر عربی معاصر مورد بررسی قرار گرفته است

در اين مقاله تشبيهات مخزن الاسرار و مطلع الانوار، از وجوه مختلفِ بلاغي؛ يعني موضوعي، طرفين تشبيه، زاويه تشبيه، ساختار شكلي، وجه شبه، ادات، حسي، عقلي و انتزاعي‌بودن، تشبيهات گسترده و فشرده، مفرد و مركب‌بودن، بررسي، دسته‌بندي و مقايسه و پس از تطبيق تشبيهات هر دو شاعر، تحليلي آماري و علمي از آن ارائه شده است. مساله اصلي پژوهش بررسي و مقايسه تشبيهات اين دو اثر از وجوه مذكور است، زيرا تشبيه يكي از مهمترين عوامل مخيل شدن كلام و توليد شعر است و بررسي فرايند آن در دو اثر مورد بحث، مخاطب را از رازهاي پنهان شعر نظامي و اميرخسرو آگاه مي‌كند. از سوي ديگر در اين پژوهش تاثيرات تشبيه بر ساختار زباني و سبكي دو اثر نشان داده مي‌شود. از اهداف اين نگرش تحليلي و تطبيقي، بررسي آماري تشبيهات هر دو شاعر و مشخص نمودن ميزان ابتكار و تقليد هر يك و دست يافتن به ديدگاه جامعي درباره نوع و دسته‌بندي تشبيهات آنها است. اين پژوهش كاملا جنبه علمي دارد؛ يعني تمام تشبيهات دو اثر مورد بررسي قرار گرفته است. (به دليل محدوديت مقاله بخش‌هايي از آنها به عنوان نمونه ذكر شده، ولي آمارها و درصدها شامل تمام تشبيهات است. نكته مهم آن است كه مخزن الاسرار با 2254 بيت، 631 تشبيه و مطلع الانوار با 3216 بيت، 462 تشبيه دارد؛ يعني نظامي با وجود ابيات كمتر، تشبيه سازتر و تصويرگرتر از اميرخسرو است. (زيرا از كل تشبيهات اين دو اثر سهم نظامي %54 وسهم اميرخسرو %39 است و %7 تشبيه مشترك دارند). از سوي ديگر ميزان تراكم تشبيهات و تصويرگري دو شاعر متفاوت است؛ يعني در هر 3.6 بيت نظامي يك تشبيه و در هر 7 بيت اميرخسرو يك تشبيه به كار رفته است كه نشان دهنده تراكم تشبيه، تصويرگري و مخيل بودن ابيات نظامي نسبت به اميرخسرو است. از نكات مهم ديگر مقاله، گرايش دو شاعر به اوصاف انساني و مفاهيم مجرد در اخذ مشبه است، همان طور كه در آوردن مشبه به بسامد استفاده از اشيا و اوصاف انساني بيشتر است، از نظر زاويه تشبيه و نو و كهنگي آن، اگرچه نظامي از اميرخسرو مبدع تر است؛ اما در مجموع 16 درصد تشبيهات نظامي و 13 درصد تشبيهات اميرخسرو نو و ابداعي است و ساير موارد تكراري هستند. هر دو شاعر ساختار تشبيهي خاصي دارند كه در يكي از طرفين تشبيه، يك تركيب تشبيهي يا استعاره مي‌آورند و تشبيهي خيال انگيز مي‌آفرينند. از نظر ساختار شكلي هر دو شاعر از انواع مختلفي از تشبيه در شعر خود بهره جسته‌اند؛ ولي گرايش هر دو به تشبيه بليغ و مفروق بيشتر بوده است. اين پژوهش همچنين ثابت مي‌كند كه هر دو شاعر به تشبيهات حسي به حسي و عقلي به حسي، تشبيهات گسترده و مفرد بيشتر گرايش دارند.