ابوعبدا... جعفر بن محمد رودکی در نیمه دوم قرن سوم هجری رودکی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری، مصادف با سال ۲۴۴ هجری قمری و سال ۲۳۷ خورشیدی و سال ۸۵۸ میلادی، در ده بَنُج، مرکز ناحیه رودک سمرقند متولد شد. روستای بَنُج، در خاک تاجیکستان امروزی قرار دارد. او نخستین سخنسرای فارسی نیست اما نخستین شاعری است که شعرهای خوب بسیار گفته و شعر فارسی اوّلیه را کمال بخشیده است. وی رااستاد شاعرانومقدم شعرای عجمهم خواندهاند. رودکی را بسیاری با هومر شاعر و افسانهسرای یونانی شبیه دانستهاند که البته خیلی هم دور از واقعیت نمیتواند باشد چه اینکه رودکی نیز به نوعی پدر شعر پارسی است. رودکی در انواع شعر از قصیده و غزل و قطعه و رباعی، طبعآزمایی کرده و مثنویهای گوناگون ساخته است و گفته شده که تا پیش از رودکی هیچ شاعری یک دیوان منسجم نداشته است.شعر رودکی سبکی دلنشین دارد و دارای معانی دقیق میباشد. او در فنون مختلف شعر استاد و ماهر بود، سرودههایش اغلب شورانگیز و شاد است و به این سبب در خواننده اشعارش تأثیر مثبت میگذارد. رودکی از آنچه موجب غم و دلمردگی میشود دوری میکند؛ البته تعدادی از منتقدان او بر این باورند که زندگی توأم با عیش و رفاه او باعث سرودن چنین اشعاری شده است. زندهیاد سعید نفیسی در جلد اول این کتاب شامل: مآخذ كتاب و عصر زندگي رودكي (جغرافیای سمرقند و بخارا در زمان سامانیان و تاریخ ماوراء النهر از قدیمترین ایام تا سال 331 هجری و اوضاع معارف در زمان آل سامان) و در جلد دوم به ترجمه حال رودكي، آثار و رودكي و قطران پرداخته است.
ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودکی و مشهور به استاد شاعران (زادهٔ ۲۴۴، رودک - درگذشتهٔ ۳۲۹ هجری قمری) نخستین شاعر مشهور ایرانی-فارسی حوزه تمدن ایرانی در دورهٔ سامانی در سدهٔ چهارم هجری قمری و استاد شاعران این قرن در ایران است. رودکی، شاعر و استاد سمرقندی نامش بر تارک ادوار شعر فارسی میدرخشد، هر وقت سخن از نخستین شاعر بزرگ تاریخ ادب فارسی دری به میان آید مسلماً نام رودکی بیش از هر نامی در خاطرهها جلوهگری میکند. این شاعر بزرگ که فضل تقدم او بر همۀ شاعران در اقوال شاعران بزرگ همعصر او و بعد از او دیده میشود در زمانی که شعر فارسی دری هنوز مراحل کمال خود را نپیموده بود اشعاری سرود که بعضی از آنها که در معدود اشعار باقی ماندۀ از او، دیده میشود با بهترین اشعار بزرگترین شعرای فارسی زبان برابری میکند. شعر او علاوه بر جنبۀ کیفی از نظر کمّی نیز از مزیتّی خاص برخوردار بوده است و بالاترین رقم در تعداد اشعار به او نسبت داده شده است ولی متأسفانه از ابیات کثیر او که حتی به یک میلیون و سیصد هزار بیت هم بالغ دانستهاند کمتر از هزار بیت او به جای مانده که از این مقدار نیز بعضی ابیات انتسابش به رودکی محل تردید محققان است و یا در دیوان دیگر شاعران نیز دیده شده است. از رودکی دیوانی و مجموعهیی بهجا نمانده است که مورد تحقیق پژوهندگان قرار گیرد و آنچه گرد آمده است مجموعۀ ابیات متفرقی است که از لابلای اوراق تذکرهها و جُنگها و کتب علوم ادبی به دست آمده است. نخستین دانشمندی که برای جمع آوری اشعار او همّت گماشت شادروان استاد سعید نفیسی بود که تحقیق گستردهیی دربارۀ اشعار وی به عمل آورد و حاصل زحمات ممتد استاد نفیسی کتابی جامع است به نام «محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی» که چاپ اول آن در سال ۱۳۰۹ شمسی انتشار یافت. سپس در سال ۱۹۵۸ میلادی اثر تحقیقی دیگری در تاجیکستان توسط عبدالغنی میرزایف به طبع رسیده است که در پایان کتاب، مجموعۀ اشعار به دست آمدۀ رودکی که زیر نظر ی. براگینسکی جمع آوری شده الحاق گردیده است. این مجموعه اشعار یک بار در مسکو در سال ۱۹۶۴ جداگانه به چاپ رسیده و بار دوم چاپ افست آن در تهران انتشار یافته است. چون دیوان رودکی از قرون گذشته به جای نمانده که مورد تحقیق قرار گیرد بناچار آشنایی با اشعار او جز از طریق آثار یاد شده مقدور نیست. در کتاب حاضر با استفاده از مجموعههای مذکور، حواشی و توضیحاتی بر قطعهها و قصیدهها و تغزّلات او نوشته شد تا برای دوستداران شعر کهن فارسی و دانشجویان مفید افتد
در آغاز سال روان خورشیدی رئیس جمهور افغانستان، ایران و تاجیکستان در شهر دوشنبه تصمیم می گیرند تا نمادهای فرهنگی و تمدنی جغرافیای تاریخی سه کشور تجلیل نمایند نگرشی که مبتنی بر همگرایی معطوف به ثبات منطقی و پیوند پایدار سه کشور است. این تصمیم باعث امضا بیانیه مشترک در تاریخ 5 و6 برج حمل 1387 بر تجلیل از هزار و یک صد و پنجاهمین سال زاد شاعر تیره چشم روشن بین یعنی رودکی و جشن نوروز سال روان صحه می گذارد. این مجموعه یادگار از چنان همایشی است
این مجلد شامل تصویرهای مختلف از آثار تمدن ساسانی در رشته های گوناگون هنر ایران در این دوره است و مطالبی که در مجلد اول این کتاب آمده است حاجت باین معرفی داشت. در برخی از موارد تصویرهای چند از یک اثر صنعتی چاپ شده است. این تصویرها تغییراتی را که در این اثر از زمانی که عکسهایی از آنها بدست آمده است نشان می دهد و شاید برای باستان شناسان بیش از دیگران سودمند باشد. ماخذ هریک از عکسها در ذیل آنها معرفی شده است. این کتاب به ضمیمه جلد اول منتشر شده است
تسلط نفیسی به تاریخ و ادبیات ایران، سبب شده بود تا آثار تازه و پژوهشی پدیدآورد و تعداد خیلیی از متنهای منثور و منظوم فارسی را به روشی علمی منتشر کند و از گمنامی بیرون آورد. کتابخانه شخصی و کمنظیری که به مرور وقت فراهم ساخته بود به او این امحل را میداد که به باارزشترین مآخذ تاریخی و ادبی دسترسی داشته باشد. نفیسی مطالب را در سه جلد جمع آوری کرده است. جلد اول : طالب اوف و علی اکبر دهخدا؛ جلد دوم : محمد مسعود ، علی دشتی ، جهانگیر جلیلی و بزرگ علوی؛ جلد سوم : صادق هدایت. کتاب شاهکارهای نثر فارسی معاصر از سعید نفیسی به ضمیمه مقدمه جامع و تاریخچه مبسوطی از تحول و تکامل نثر فارسی از آغاز ادبیات کنونی تا زمان حاضر تا زمان حاضر و تعریف سبکهای ادبی به روش اروپایی و تقسیمات آن و تطبیق آن با ادبیات ایران است که در سال 1336 توسط انتشارات کانون معرفت به چاپ رسیده است