«کلیدر» روایت و بازآفرینی عشق است و از این روشت که محمود دولتآبادی این گوهر یگانه عاشقانهاش را پیشکش عاشقان کرده است. سیر و سلوک دردمندانه و عرقریزان روح دولتآبادی درگذر دشوارش از «هزارتوی» پر رنج و پر رمزوراز آفرینش «کلیدر» آزمون آتش است. این اثر، روایت سادهای از شورش خاندان «کلمیشی» در پهندشت کلیدر نیست. نویسنده از جوانی جانش مایه گذشته تا آن چه را بر ما مردم رفته است، بسراید ما را و حقیقت انسانیمان را به ما بنمایاند ورنجها و دردهایمان را به عشق زندگی و به امید شادی و روشنایی بار آفریند. از حق نباید گذشت که «شرح این، هجران و این سوز جگر» را عاشقانه و دردمندانه سروده است اسن خنیاگر خراسانی.
جای افسوس است که ما از حیات مرحوم میرزاآقاخان کرمانی و تشبئات و عملیات سیاسی او چیز زیادی در دست نداریم جز آنچه چندین مولف از روی یکدیگر با فرق های جزئی استنساخ کرده و هیچ چیز تازه ای تتبع ننموده اند. بنابراین بهتر آن می دانیم که بجای اینکه در این تذکر سی ساله دوباره به نقل همان عبارات اکتفا کنیم به تشریح و تدقیق نظریات و افکار سیاسی و اجتماعی او داخل شده و بسیاری از مسایل را که در حق او تاریک است روشن نماییم. میرزا آقاخان از حیث سرنوشت نویسندگی خیلی شبیه به خیام است که آثارش بواسطه بغض و نفرت مخالفین متروک و بدون مطالعه آنها با تیر اتهامات به جهل و نادانی منسوب شده است. ولی همانطور که اینک پس از شش هفت قرن خیام میرود جای خود را در ادبیات و فلسفه مشرق و مغرب باز کند میرزاآقاخان هم روز به روز مشهورتذ می شود و یکی بعد از دیگری آثار و تالیفاتش به طبع میرسد و کم کم همان طبقات منوره که با او مخالف بودند مجبورند در اطراف او قلمفرسایی کنند...
مولف در این کتاب اشعار نظیری و عرفی را با هم مقایسه کرده است و برای نشان دادن این که دو شاعر هم زمان و هم سبک در حالی که شباهتهای فراوانی با هم دارند چقدر می توانند با یکدیگر تفاوت داشته باشند و این مقایسه که بین دو شاعر سبک هندی به وجود می آید، جذاب و شیرین به نظر می رسد. نویسنده در ضمن مقایسه، به بررسی و نقد شعر هر دو شاعر هم پرداخته است .
کلیدر محمود دولتآبادی، اثر ادبی عظیمی است در ده جلد (5 مجلد) و حدود 3000 صفحه، که 15 سال (1347 ـ 1362) صرف آفرینش آن شده و انتشارش 5 سال (1357 ـ 1362) زمان برده است. طرح رمان کلیدر، بیشتر ساکنان یک روستای فقرزده درخراسان و روستاهای اطراف، آداب و رسوم شهری، زمینداران و افسران ارتش را در برمیگیرد. شخصیتهای اصلی رمان، مردان و زنان قبیله (خاندان) کلمیشی هستند. شایان ذکر است که دولت آبادی به منظور آفریدن فضای راستین رمان و به تصویر کشیدن واقعی شخصیتها و زبان آنها، چندین ماه را به تحقیق در محل رویداد داستان گذرانده است.
راستش را بخواهید جلد اول رمان «اهل غرق» منیرو روانیپور را دست گرفتم تا به عادت نگاهی به آن بیندازم و نخوانمش تا زمانی که تمام رمان از زیر چاپ درآید. کتاب را ورق زدم و دیدم بانوی نویسنده در پایان چند سطری که به جای مقدمه نوشته، رمانش را به عاشقان جهان تقدیم کرده است. هر چه بود از وسوسه همان چند سطر بود که نتوانستم کتاب را زمین بگذارم. تا اینجای کار، گذر روانیپور در آفرینش «اهل غرق» از واقعیت است به خیال و از زندگی است به داستان.