یکی از متنوعترین انواع ادبی که در متون ادب فارسی بسیار رایج میباشد، حسب حالنویسی است، که اغلب اوقات در لابلای آثار گذشتگان و نویسندگان معاصر به صورت وصفی و گاهی به جنبه روانی به چشم میخورد. حسب حالنویسی همچنان که از نامش پیداست به نوشته یا سرودهای اطلاق میشود که نویسنده یا شاعر، درباره اخلاقیات و روحیات به ویژه در تأملات روحی و معنوی و وضع زندگی و کیفیت معاش خود، قلم فرسائی کرده و شرح احوال کنونی و سوانح حوادث شخصی و تیمار خواری زن و فرزند و ذکر پیری و حسرت بر جوانی خود را در حالت غم و تنهایی خویش به تصویر بکشد و در حقیقت نوعی بدیههگویی بکند.
روش سودمندتر و مطلوبتر برای شناخت متون ادب فارسی، بازآفرینی و سپس نقد و بررسی آنهاست؛ زیرا بازآفرینی متون ـ بهویژه متون داستانی ـ با زبانی ساده و با شیوههای نوین آنها را جذابتر و نقد و تحلیل متون، زاویه دید خواننده را بازتر و قدرت شناخت او را بیشتر میکند. این کتاب با هدف شناخت متون ادب فارسی و بر اساس روش یادشده، در دو بخش تدوین شده است: در بخش نخست داستان زیبای خسرو و شیرین نظامی بازآفرینی و سپس نقد و بررسی شده و در بخش دوم، منظومه شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی مورد نقد تحلیلی قرار گرفته است.
انیس الناس تألیف نویسندهای است به نام شجاع که بنا بر اشاره خود جدش پسرعموی شاه حسین ابواسحق اینجو (743 ـ 758) بوده است. مؤلف این کتاب را از سال 830 هـ. به رشته نگارش درآورد و به نام مغیث الدنیا و الدین ابوالفتح ابراهیم سلطان تیموری (817 ـ 838) مزین ساخت و چند بار مدح و منقبت او را در کتاب بر قلم جاری کرد. این کتاب متنی است در اخلاق و مباحثی که در تقسیمات علمی قدیم به تدبیر منزل و سیاست مدن تعبیر میشد و بسیاری از مضامین و مطالب آن مأخوذ است از کتب معروف مانند قابوس نامه، کلیله و دمنه، گلستان، بوستان، مثنوی مولانا، خمسه نظامی و اشعار شاعران طراز اول چون فردوسی، سعدی، حافظ، اوحدی و آثار و اشعاری دیگر از این قبیل.
واژه پرکاربرد سخن، از الفاظ کلیدی اکثر متون نظم و نثر ادبیات فارسی است، هر چند که چندان به چشم نمیآید. همه سخنوران ادب فارسی به طریقی با این کلمه نرد عشق باختهاند و درباره آن مثلها و ضربالمثلها پرداختهاند، گاهی برای ادای آن شرایطی نقل کردهاند. و زمانی آدابی برای سخنوری طراحی نمودهاند که در این مقاله ارزش سخن و معانی گوناگون آن و ضربالمثلها و ترکیباتی را که با این کلمه و مشتقات آن ساختهاند بررسی کردهایم.
حضرت فاطمه زهرا «س» جلوه جلال خداوندی و آئینه تمامنمای خصال نبوی و سیره علوی بود. بزرگ آیهای که آیات الهی و روایات نبوی بیانگر شأن و منزلت او و احادیث ائمه معصوم «ع» نشانگر مقام و مرتبت اوست. فاطمه «س» تنها یک شخص نیست، بلکه شخصیتی جاویدان و حقیقتی سیال است که در بستر زمان جاری میباشد و زلال فضیلت و کمالی است که بر جویبار اندیشه و ذهن طالبان حقیقت و جویندگان فضیلت روان میشود. این شخصیت پیامبرگون از دیرباز مورد توجه ادیبان و سخنوران بوده و هر کدام در توان استعداد خود نه در خورشأن او بر آن دیوان پاک نبوی شرحها نوشته و تعلیقات پرداختهاند که در این مختصر به نمونههایی اشاره خواهیم کرد.