کتابخانه مجازی ادبیات

یکی از وجوه اهمیت زبان و ادب فارسی در شبه قاره پیوستگی عمیق زبان های ملی و محلی این منطقه با زبان فارسی است. تاثیرات عمیقی که زبان فارسی هم در زمینه واژه ها و اصطلاحات و هم در زمینه قواعد و دستور زبان بر زبان های رایج این منطقه داشته است، مورد تاکید و اذعان اهل فضل و ادب پاکستانی و سایر محققان بوده که در کتاب ها، سخنرانی ها و .... بدان پرداخته اند. این پیوستگی بویژه در ادبیات منظوم بیش از ادبیات منثور به چشم می خورد و به عنوان نمونه بافت و ترکیب شعر اردو و اصطلاحات و قواعد آن به روشنی میزان این تاثیرپذیری را نشان می دهد. بنابراین منابع و مآخذی که بتواند این رابطه و پیوند عمیق را نه فقط برای فارسی گویان و فارسی سرایان این خطه، بلکه برای اردو سرایان نیز روشن تر و معنی دارتر سازد، ضروری می نماید. چه بسا شاعر و نویسنده ای که اصطلاحی را شنیده است ولی معنی دقیق و کاربرد صحیح آن را در شعر و نثر نمی داند و به متون اصلی و مفصل هم یا دسترسی ندارد و یا از چنان تبحر و تسلطی در زبان فارسی برخوردار نیست که به راحتی بتواند از آنها معنی و کاربرد اصطلاح مورد نظر را دریابد...

علی‌اکبر اله‌آبادی یکی از مصلحین، شاعران و میهن‌پرستان بنام شبه‌قاره هند و پاکستان بود که به عقیده علامه اقبال: «در جهان ادب در آسیا شخصیت بی‌نظیری بود». او در شعر بی‌رقیب بود؛ زیرا هنر و قدرت و تسلط کاملی که او به زبان اردو داشت یا آن افکار و عقاید شاعرانه خود را به رشته تحریر درمی‌آورد، در تمام شبه‌قاره مثل و مانند نداشت.

داستان شیرین و فرهاد همچون داستان‌های یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون، وامق و عذرا و نیز هیرورانجها از زمان‌های بسیار دور، موضوع شعر شاعران بوده است. قیدوبندهای روزگار، طلب صادقانه عشق را از دست یافتن به حق خود محروم داشته است. و سپس یکی از دو نام نماینده زیبایی و دیگری نماینده عشق شده است. عموماً در شعر، کار به همین جا ختم می‌شود. ولی برای اقبال در میان این داستان‌ها یکی از دو عنصر زیبایی و عشق به این دلیل دارای جاذبه محسوسی است که در میان اجزای گوناگون آن جلوه‌هایی به چشم می‌خورند که با فلسفه زندگی او هماهنگی دارند. از اعضای چهارگانه قصه شیرین و فرهاد، موقعیت این دو شخصیت درست همان شخصیت داستان‌های عاشقانه است یعنی طالب و مطلوب. در این داستان شیرین با وجود دارا بودن نقش معشوقگی در حقیقت یک مجسمه یا بت خاموشی است که از آن در ذهن متفکر اقبال تحرکی ایجاد نمی شود. ولی فرهاد به این دلیل از سایر همنوعان عاشقش متفاوت است که عشق بی‌لوث او فقط بادهگساری و چاک‌دامانی را معراج هدف خویش نمی‌بیند.

یکی از نتایج «مکتب وقوع» که در سده دهم هجری در ادبیات فارسی پدید آمد، نوع ادبی معروف به«واسوخت» بود که به ظاهر در ادبیات فارسی، حتی در عهد شاعران مشهوری که اشعاری با مضمون واسوخت سروده‌اند، دیده نمی‌شود. همان طور که محققان در شبه قاره گفته‌اند، این عنوان بعدها در هندوستان به اشعاری با مضمونِ اِعراض و روی‌گردانی بر مبنای اظهار گله و شکایت از معشوق نسبت داده شده است. در واقع، شاعران اردوزبان، با توجه به فرهنگ و ویژگی‌های ادبی آن اقلیم، نوآوری‌ها و ابداعاتی در شیوه بیان این مضامین ایجاد کرده‌اند که بررسی تطبیقی و نشان‌دادن آنها از منظر مقایسه و پژوهش حائز اهمیت است. دراین مقاله، ضمن اشاره کوتاهی به تاریخچه واسوخت، به بررسی چگونگی واسوخت‌های سروده شده به زبان اردو در ادوار مختلف می‌پردازیم.