کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب «چهار مقاله» که اسم اصلی آن مجمع النوادر است، در سال 550 هجری به قصد شناسانیدن چهار فن دبیری و شاعری و طب و نجوم و هدایت دبیران و شاعران و طبیبان و منجمان که در خدمت سلاطین ادای وظیفه می‌کردند نگاشته شد. مصنف این کتاب ابوالحسن نظام‌الدین احمد بن عمر بن علی سمرقندی معروف به نظامی سمرقندی از نویسندگان و شاعران قرن ششم هجری است. در این دفتر منتخبی از مقاله اول و دوم کتاب «چهار مقاله» نظامی عروضی دیده می‌شود و این منتخب از آن‌رو ترتیب داده شده تا از یک نویسنده مشهور میانه قرن ششم، نمونه‌ای در دست خوانندگان باشد.

هر جا که سخن از ترجمه و مسائل آن می‌رود معمولا واژگان، ساختار دستوری و، به مقدار محدود، فرهنگ زبان‌های مبداء و هدف مورد بررسی و تحلیلهای گوناگون قرار می‌گیرد، اما از نظام نوشتاری این دو زبان کمتر حرفی به میان می‌آید. شاید یک علت این کم‌توجهی تاکید زیادی باشد که، مخصوصاً از اواخر سده نوزدهم در اروپا، و در دو سه دهه اخیر در ایران، برگفتاری بودن زبان واقعی شده است. چنین به نظر می‌رسد که عموماً برای خط، یک نقش «وسیله‌ای» قائل شده‌اند و بس، حال آنکه، در واقع امر، خط چیزی بیش از یک وسیله صرف و فی نفسه منشاء اثرات و مسائل ظریفی است که آن را مستحق بررسی و تعمق بیشتری می‌کند. مسائل مربوط به پیوند خط و ترجمه موضوع اصلی گفتار حاضر را تشکیل می‌دهد. با وجود این، برای آنکه کل بحث کامل‌تر و نکات و اشارات بخش دوم این گفتار روشن تر باشد، مساله خط را در چارچوبی گسترده تر بررسی می‌کنیم.

ابن بطوطه، سیاح نامدار مغربی در قرن هشتم هجری، بخش پهناوری از ربع مسکون را به مدت سی سال درنوردید. اما این کتاب که پژوهشی در سفرنامه اوست، تنها بخشی از خط سیر او را از بین النهرین در عراق کنونی تا ایران و سپس تا ماوراء النهر در آسیای میانه دربرمی گیرد و شامل پنج فصل است. فصل اول به معرفی خط سیر ابن بطوطه و سفرنامه او؛ و فصل دوم به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی شهرهای این محدوده در آن زمان اختصاص یافته است. در فصل سوم سرگذشت آن تعداد از نهادهای علمی و مراکز مذهبی (مانند مساجد و خانقاهها و مزارات) که ابن بطوطه از آنها دیدن کرده است؛ و در فصل چهار شرح حال رجال علمی و مذهبی مذکور در سفرنامه ابن بطوطه آمده و در فصل پنجم نیز به ارزیابی و نتیجه گیری نهایی پرداخته شده است.

ابن بطوطه سیاح نامدار مغربی در قرن هشتم هجری، بخش پهناوری از ربع مسکون را به مدت سی سال درنوردید. اما این کتاب که پژوهشی در سفرنامه اوست، تنها بخشی از خط سیر او را از بین النهرین در عراق کنونی تا ماوراءالنهر در آسیای میانه را دربرمی‌گیرد و شامل پنج فصل است. فصل اول به معرفی خط سیر ابن بطوطه و سفرنامه او، فصل دوم به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی شهرهای این محدوده در آن زمان اختصاص یافته است. در فصل سوم سرگذشت آن تعداد از نهادهای علمی و مراکز مذهبی مانند مساجد و خانقاه‌ها و مزارات که ابن بطوطه از آنها دیدن کرده و در فصل چهارم شرح حال زجال علمی و مذهبی مذکور در سفرنامه ابن بطوطه آمده و در فصل پنجم نیز به ارزیابی و نتیجه‌گیری نهایی پرداخته شده است.