این مقاله به قصد بررسی اشارات اجتماعی و سیاسی اشعار فرّخی در جهار قسمت به شرح زیر تهیه شده است: 1. زندگی و عصر فرّخی: نگارنده پس از معرفی کوتاه زندگی و فعالیتهای سیاسی ـ اجتماعی فرّخی به بررسی عصر وی که مصادف با دوره دیکتاتوری سیاه و استبداد کور در ایران است، پرداخته و آزادگی و شهامت فرّخی را در دوران دیکتاتوری نشان داده است. 2. محتوای اجتماعی و سیاسی اشعار فرّخی: در این قسمت با در نظر گرفتن اشارات اجتماعی ضمنی، بیان صریح مسایل اجتماعی، و اشعار عاشقانه و غنایی موجود در دیوان، سرودههای فرّخی تحت عناوین: الف. اشعاری با اشارت ضمنی و پنهانی به وقایع و مسایل اجتماعی؛ ب. اشعاری با مشاهده واقع بینانه مسایل اجتماعی و بیان صریح آنها؛ ج. اشعار غنایی و عاشقانه، بررسی شده و ویژگیها و نمونههایی از شعر فرّخی در هر مورد ذکر شده است و با توجه به آنکه شعر غنایی تصویری شخصیتر از واقعیت را ابلاغ میکند، سعی شده کلیدهایی برای راهیابی به اندیشههای اجتماعی و سیاسی شاعر، در این دسته از اشعار به دست داده شود و در نهایت بار سیاسی و اجتماعیِ لحن و فضای اندوهبار شعر فرّخی با تکیه بر دستور شهربانی وقت مبنی بر ممنوعبودن شعر غمانگیز، تحلیل شده و این فضا بیانگر نوعی مبارزه سیاسی با بینش اجتماعی عصر شاعر دانسته شده است. 3. جامعهشناسی شعر فرّخی: در این قسمت شعر فرّخی از دو چشمانداز جامعهشناسی تکوینی و جامعهشناسی موضوعی تحلیل شده، در ضمنِ بحث از جامعهشناسی تکوینی، جهانبینی و پنهان اشعار او، با تکیه بر چهار موضوع «نفرت، عشق، تشویق و تمایل» مورد بحث قرار گرفته و نشان داده شده که جهانبینی پنهان اثر او، مربوط به آزادیخواهان و متفکران روشناندیشی است که مهمترین دغدغه فکری و اجتماعی آنها سربلندی ملت ایران بوده است. 4. تأثیر شعر فرخی بر جامعه: در این بخش تأثیر اشعار فرخی بر مخاطبان خاص و عام و سهم فرخی در افزایش غرور ملّی، سطح آگاهی جامعه، انسجام و هماهنگی احساسات ملی بازنموده شده و با توجه به شاهکار حقیقی شاعر، یعنی زندگی عاشقانه و شاعرانه او، نفوذ افکار و اندیشههایش در لایههای زیرین جامعه و به بارنشستن آنها در روزگار آگاهی و روشنبینی عصر انقلاب اسلامی که موجب سرنگونی بنای ستمی شده که فرخی در آرزوی انهدام آن، سرود جانبازی سر میداد، نشان داده شده است.
اشعار غنایی یا بزمی و تغزلی، ترجمان احساسات و تاثرات شاعر از جمله شادیها غمها و آرزوهای اوست. از آنجاییکه سرچشمه ایجاد این دسته از اشعار از سایر اشعار بیشتر است نمونه ممتاز اشعار غنایی در ادبیات دری آثار ارزشمند سخن پردازانی چون رودکی، سنایی، مولوی، سعدی، نظامی و عطار و حافظ ... می باشد. شعر غنایی بیانگر احساسات شاعر از قبیل عشق و نفرت، مدح و ستایش و هجو کسان است شعر غنایی از شعر حماسی درین نکته متفاوت میشود که شاعر حماسی قصه میکند درباره خودسخن نمیزند چنانکه دقیقی بلخی درباره گشتاسب یا اسفندیار قصه میکند یا درباره قهرمانان دیگر و شاهان اما شاعر غنایی هرچه میگوید حدیث نفس است و این حدیث نفس او به شکل قصیده، غزل، مثنوی ... عرض وجود میکند در آنها از عشق خود نسبت به حسنی سخن میراند و یا از شاهی ستایش مینماید که همانا برداشت شخصی او درباره شاه است یا از کسی بدگویی میکند یا کسی را نصیحت میکند و اندرز میدهد. اینها همه ناشی از عواطف خود شاعر است که ممکن است شاعری دیگری در همان باره احساسات متفاوتی داشته باشد یا به احتمال زیاد بیان دگرگونه باید گفت که در ادبیات دری از جمله سه نوع ادبیات حماسی، غنایی و نمایشی دو نوع وجود دارد نوع سوم یعنی ادبیات نمایشی به دلایل تاریخی در عهد اسلامی بوجود نیامد درین اواخر به اثر تاثیر ادبیات اروپایی ادبیات نمایشی دارد که آهسته آهسته ترجمه شود و جامعه شرق از تاثیرپذیری اش ناگزیر خواهد بود...
فرخی یزدی به چنان درک و شناختی از بهکارگیری اصطلاحات و تعبیرات نوین در غزل سیاسی دست یافته بود که غزلهایش با وجود روانی و زلالی، سهل ممتنع به نظر میآمد؛ از اینرو جای آن دارد که واژگان و اصطلاحات ناب اشعار او گردآوری شود که در این کتاب به این مهم اقدام شده است. در این کتاب تقریباً کلیه اصطلاحات، ترکیبات، تعبیرات، واژههای خاص و تمثیلات از خلال اشعار او گردآوری شده و آنگاه با استفاده از فرهنگهای رایج به جستجوی معانی و توضیح آنها پرداخته شده است.
خواجه عمادالدین علی بن محمود، مشهور به عماد فقیه کرمانی، دانشمند و عارف شاعر پارسیگوی مشهور ایرانی عصر تیموری است. وی از معاصرین حافظ و ستایشگران آل مظفر است که در میان آنها بهویژه به شاه شجاع ارادت فوقالعادهای داشته است. این کتاب دربرگیرنده مجموعه مقالاتی است که به مناسبت همایش بزرگداشت خواجه عماد فقیه کرمانی در سال 1381 در کرمان برگزار گردیده بود. عناوین برخی از نوشتارهای کتاب بدین ترتیب است: عماد فقیه شاعری عاشق/ حسین آقاحسینی، تصوف و عرفان قرن هشتم هجری و عرفان خواجه عماد کرمانی/ علیاوسط ابراهیمی، صعود هنری غزلیات عماد/ محمدصادق بصیری، ز کوی سلامت گرفته کناری/ مهدخت پورخالقی چترودی، صور خیال و زیباییهای آن در شعر عماد/ نرگس جابری نسب، محبتنامه و مناظرههای خواجه عماد/ محمدحسین خسروان، وزن عروضی و تبلور عاطفه در غزل خواجه عماد کرمانی/ مریم خلیلی جهانتیغ، جایگاه عماد فقیه کرمانی در دهنامه سرایی/ ابوالقاسم رادفر و ..... .
این کتاب دربرگیرنده گزیدهای از بیست کتاب مهم عرفانی است. در ابتدا و در بخش درآمد کتاب، به اختصار سیر تاریخی آثار عرفانی و گونهها و موضوعات و سایر مباحث این نوع ادبی معرفی شده است. در گزینش هر قطعه این ملاکها مدنظر بوده است: زیبایی، شیوایی و آسانفهمی؛ درونمایه و محتوای ارزشمند؛ منطقی و پذیرفتنی بودن؛ میزان اهمیت در اندیشههای عرفانی؛ کمک به درک سیر تکامل اندیشههای عارفانه. برای فراهم شدن سهولت درک مضمون هر قطعه، به آن عنوانی داده شده است.