کتابخانه مجازی ادبیات

در این کتاب درباره چگونگی پیدایش سلسله ایلخانان تا تیموریان و ویژگیهای سیاسی و اجتماعی برخی از آنها سخن گفته شده است. اگرچه درباره بعضی از این خاندانها پژوهشهای مستقلی نگارش یافته است اما چون تجزیه و تحلیل وقایع سیاسی تاریخ این دوره برای علاقه مندان و دانشجویان امری دشوار می نماید نویسنده بر آن شد که کتابی مستقل دراین باره فراهم آورد و در آن مهمترین مسایل سیاسی و اجتماعی ایران را در دوره ایلخانان بررسی کند. این کتاب در دو بخش و ده فصل، برابر فهرست ارائه شده، تنظیم یافته است.

بی‌شک در تحقیقات تاریخی، اسناد و مدارک مکتوب به عنوان منابع دست‌اول از اعتبار و جایگاه خاصی برخوردارند؛ چنانچه اسناد و مدارک را بخواهیم با ابعاد مختلف ارزیابی و طبقه‌بندی کنیم، باید فرمان‌های حکومتی که از سوی سلاطین و رؤسای دستگاه‌های حاکم صادر شده‌اند را از جمله منابع مهم تاریخ دانست. فرمان‌ها در بررسی و تحقیق دقیق‌تر حوادث نقش تعیین‌کننده و غیرقابل انکاری دارند. این کتاب شامل 102 فرمان و رقم مربوط به نیمه اول دوره قاجار (آقامحمدخان، فتحعلی شاه، محمدشاه و شاهزادگان بلندمرتبه معاصر هر یک از آنان) است.

در این مقاله به بررسی، ریشه‌یابی و سیر تحول یکی از آداب کتابت در اسناد دوره اسلامی ایران پرداخته شده است. جداکردن بخش کوچکی از گوشه سمت راست پایین اسناد و یا ایجاد انحراف در اضلاع چهارگوش سند به منظور باطل کردن شکل مربع و دفع نحوست تربیع نجومی سنتی کهن در اسناد دوره اسلامی است. براساس نمونه‌های موجود اسناد در دوره‌های پیش از صفوی، صفوی و قاجار می‌توان چهار شکل کندن، بریدن، نشان‌دادن نقص با کج کشیدن خطوط جدول و تاکردن گوشه پایین سند را ارائه کرد. در این تحقیق، برای اسناد دوره پیش از صفوی یکصد سند از مجموعه اسناد متعلق به بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به صورت اتفاقی بررسی گردیده و برای اسناد دوره صفوی و اسناد دوره قاجار نیز به چند مجموعه سند چاپ شده بسنده شده است. در این مقاله همچنین اشاراتی که در متون کهن، به ویژه در کتب انشا و ترسل و برخی منابع منظوم به این رسم شده ارائه گردیده است. این باور در فرهنگ مردم دوره معاصر نیز وجود داشته است. در مورد دلایل انجام این عمل در اسناد، یعنی ایجاد نقص در شکل چهارگوش کاغذ، بیشترین تأکید متون بر نحوست تربیع است و در منابع و متون کهن دوره اسلامی شواهد بسیاری مبنی بر وجود اعتقاد به نحوست تربیع نجومی وجود دارد.

یکی از نکات قابل‌توجه در نسخه یگانه سفینه تبریز (کتابت میان‌ سالهای 721-736 ق)، وجود اثر چند مهر از دوره‌های مختلف است. در این گفتار، مهرهای یاد شده به منظور دست یافتن به نکاتی احتمالی در باب سفرها و سرگذشت‌ سفینه و ردیابی مالکان آن، بررسی و شناسانده است شده‌اند. مهرهای موجود در سفینه چهار نوع متفاوت‌اند و دست کم وجود پنج مالک‌ از دوره‌های ایلخانی تا قاجاری را نشان می‌دهد. مهمترین و قدیمترین این مهرها متعلق به دوره ایلخانی است. این مهر صنوبری شکل و به رنگ قرمز و با قطر 2/3*3 س م می‌باشد که متن آن پاک‌ شده است و در جای‌جای سفینه تبریز، به‌ویژه در بیشتر انجامه‌ها و نیز به‌ صورت پراکنده در حواشی نسخه (حدود 150 بار) زده شده است و توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. از میان اندک آثار باقی‌مانده از حروف در برگ‌های‌ 46،47.246،260 و به‌ویژه مواردی چون برگ 59.64.85،112 و 348 که‌ نقش وارونه اثر مهر در صفحه مقابل در لابلای خطوط بازمانده و در هنگام‌ امحاء متن مهر از چشم پاک کننده دور مانده است، می‌توان نقش مهر را چنین بازسازی کرد: (و فقیه/ مدرسه/ بهاییه) در ادامه مقاله چهار مهر دیگر موجود در نسخه سفینه تبریز معرفی شده‌ و نمونه‌هایی از آن مهرها در چند نسخه دیگر شناسانده شده است.