کتابخانه مجازی ادبیات

جای افسوس است که ما از حیات مرحوم میرزاآقاخان کرمانی و تشبئات و عملیات سیاسی او چیز زیادی در دست نداریم جز آنچه چندین مولف از روی یکدیگر با فرق های جزئی استنساخ کرده و هیچ چیز تازه ای تتبع ننموده اند. بنابراین بهتر آن می دانیم که بجای اینکه در این تذکر سی ساله دوباره به نقل همان عبارات اکتفا کنیم به تشریح و تدقیق نظریات و افکار سیاسی و اجتماعی او داخل شده و بسیاری از مسایل را که در حق او تاریک است روشن نماییم. میرزا آقاخان از حیث سرنوشت نویسندگی خیلی شبیه به خیام است که آثارش بواسطه بغض و نفرت مخالفین متروک و بدون مطالعه آنها با تیر اتهامات به جهل و نادانی منسوب شده است. ولی همانطور که اینک پس از شش هفت قرن خیام میرود جای خود را در ادبیات و فلسفه مشرق و مغرب باز کند میرزاآقاخان هم روز به روز مشهورتذ می شود و یکی بعد از دیگری آثار و تالیفاتش به طبع میرسد و کم کم همان طبقات منوره که با او مخالف بودند مجبورند در اطراف او قلمفرسایی کنند...

مولف در این کتاب اشعار نظیری و عرفی را با هم مقایسه کرده است و برای نشان دادن این که دو شاعر هم زمان و هم سبک در حالی که شباهتهای فراوانی با هم دارند چقدر می توانند با یکدیگر تفاوت داشته باشند و این مقایسه که بین دو شاعر سبک هندی به وجود می آید، جذاب و شیرین به نظر می رسد. نویسنده در ضمن مقایسه، به بررسی و نقد شعر هر دو شاعر هم پرداخته است .

تعداد آثاری که به بررسی تاریخ ادبیات معاصر پرداخته‌اند (تاریخ تحلیلی شعر نو، چشم‌انداز شعر معاصر ایران، از صبا تا نیما و ...) اگر فراوان نباشند، اندک نیز نیستند اما در این میان با چراغ و آینه شفیعی کدکنی چه به دلیل نام و اعتبارِ نویسنده آن و چه به دلیل تز و فرضیه تازه آن کتابی است از لونی دیگر؛ فرضیه‌ای که تمام تحولات شعر مدرن فارسی را تابعی از متغیّر ترجمه شعر و ادبیات اروپایی می‌داند. با چراغ و آینه با معرفی جنبه‌های ادبی شخصیت‌هایی چون وثوق الدوله و معرفی بسیاری از سرچشمه‌های الهام شاعران معاصر و .... کتابی سودمند و قابل اعتناست. با این حال انتقاداتی نیز بر آن وارد است. از جمله: اختصار و جاافتادگی مطالب، لغزش در تعریف مفاهیم نظری |فلسفی، فقر تاریخیّت و تأکید بسیار بر نقش ترجمه در پیدایش ادبیات و شعر معاصر. اما انتقاد اصلی به فرضیه و تز کتاب بازمی‌گردد، زیرا پیش و بیش از ترجمه، بی‌اعتباری گفتمان سنتی بود که زمینه را برای شکل‌گیری شعر معاصر آماده ساخت و در این میان ترجمه تنها نقشی تثبیت گر (و نه بدعت‌گذار) داشت.

ارتباط ميان فلسفه و ادبيات به روزگاران بسيار دور و حداقل به زمان افلاتون فيلسوفي كه همپاي شهرت فلسفي‌اش اديب توانايي نيز بود، باز مي‌گردد؛ شوپنهاور، راسل، برگسون و... از ديگر فيلسوفاني بودند كه آثارشان، به گواهي منتقدان، با بهترين آثار ادبي پهلو مي‌زد. چنين به نظر مي‌رسد كه اين انديشمندان براي بيان عقايد فلسفي خود ناگزير از به كارگيري زباني روشن بوده‌اند اما درباره فيلسوفان وجودي و ارتباط آنان با ادبيات و ژانرهاي ادبي، بايد به گونه‌اي ديگر انديشيد. در اين مقاله ابتدا كوشيده شده است تا با برجسته ساختن مواردي چون رويكرد پديدارشناسانه اين فيلسوفان، تغزلي و عاطفي‌بودن انديشه آنان و تلقي‌شان از انسان چون «هستي ـ درـ جهان» به علل درهم تنيدگي اين انديشه فلسفي با ادبيات اشاره شود و در ادامه نيز نشان داده شود كه چگونه اعتقاد به تقدم وجود بر ماهيت انساني و نقش تعيين‌كننده وضعيت‌هاي انساني در شكل‌گيري ماهيت انسان سبب پيوند اين انديشه با ژانرهايي چون رمان، داستان كوتاه و نمايش نامه گرديده است و باور به توانايي شعر در آشكار ساختن هستي، عامل آشتي دهنده شعر با فلسفه وجودي است.