میرزا فتحعلی آخوندزاده (1228 ـ 1295) نویسنده، متفکر سیاسی و منتقد ادبی واجتماعی بود. در تعقل فلسفی عقایدی تازه آورد، نمایشنامه و داستاننویسی به شیوه غربیان را برای اولین بار در مشرقزمین باب کرد و مسئله تغییر خط فارسی را به میان کشید. میرزا جعفر قراچهداغی این مجموعه را زیرنظر آخوندزاده به فارسی برگرداند و گاه میرزا قسمتهایی بر آن افزوده است که در متن ترکی نیست یا نامهایی را تغییر داده است؛ از اینرو این ترجمه دارای ارزش خاصی است. نمایشنامههایی که در این کتاب آورده شده به ترتیب عبارتند از: وزیر خان لنکران، خرس قولدور باسان (دزدافکن)، مرد خسیس، وکلاء مرافعه، موسی ژوردان و ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر و داستانی هم که آمده عنوان «یوسف شاه» را دارد.
در این مجموعه که در دو جلد انتشار می یابد مقاله های فارسی میرزا فتحعلی آخوندزاده را که استاد حمید محمدزاده آکادمیسین آکادمی علوم آذربایجان شوروی گرد آورده چاپ می کنیم، در جلد اول مقاله های ادبی و در جلد دوم گفتارهای فلسفی آخوندزاده را دنبال هم چیدیم. به پایان جلد اول نیز ترجمه گفتاری را از "تاریخ ادبیات آذربایجان" پیرامون زندگی و تحلیل مقالات ادبی و هنری آخوندزاده افزودیم. نویسنده این مقاله ها و نوشته ها یعنی میرزا فتحعلی ؟آخوندزاده چهره برجسته تاریخ اندیشه اجتماعی، فلسفی و هنری کشورهای اسلامی در سده گذشته است. این فیلسوف که تاثیر و نقش عظیمی در پیدایی ادبیات مترقی دوران انقلاب مشروطه کشور ما داشت، سرجنبان جنبش فرهنگی در کشورهای اسلامی به شمار می رود.
عباس شمسالدین کیا معروف به تندر کیا، دکتری اقتصاد را از دانشگاه پاریس گرفته بود و در دهههای ۱۳۱۰تا۱۳۵۰ آثاری به صورتهای شعر و نثر منتشر میکرد. او نوهٔ پسری شیخ فضلالله نوری مجتهد نامور شیعه و برادر زهرا کیا، پژوهشگر و مترجم ادبی بود. او در نمایشنامهنویسی قلمآزمایی کرد و حاصل این امر، نمایشنامهای بهنام «تیسفون» به نظم بود. نکتهای که اکثر منتقدان و تاریخنویسان شعر نو در رابطه با تندرکیا و شاهین اشاره کردهاند، استفاده از ادبیات فولکلور، ضربالمثل و حتی لحن عامیانه در شاهینها، مقدمهها، فروزهها، افسانههای نو، چیزکها و .... است.
آنچه در این کتاب گردآمده حاوی مقالات متعددی است که از بین بالغ بر 158 مقاله واصل به دبیرخانه ستاد برگزاری همایش بزرگداشت شمس تبریزی از سوی هیئت علمی انتخاب شده است. عناوین برخی از مقالات بدین ترتیب است: شمس و مزار او/ مهدی آقاسی، شمس، آینه وجود مولوی/ رضا اشرفزاده، بازتاب برخی از جلوههای شمس در ذهن و زبان مولانا/ منوچهر اکبری، مثنوی مطلع شمس مولانا/ جلیل تجلیل، برخی مضامین مشترک در کتاب مقالات شمس و آثار مولانا/ اسماعیل حاکمی، شمس تبریزی به روایت اهل قلم/ ابوالقاسم رادفر، تربت شمس تبریز کجاست/ محمد امین ریاحی، شمس قلندری غریب/ فاطمه مدرسی و ... .