کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب حاضر از آثار "سلطان" شاعر غزلسرای اوائل عصر قاجار است. او با اینکه سراسر ادوار عمر خود را در تنعم و آسایش بسر برده معذلک غزلهای او پر از سوز و گداز از حسرت و حرمان است. اگر منبع الهام شاعر را محرومیت بدانیم سلطان با اینکه نازپرورده تنعم بوده ولی اثر بدیع و جاویدی از خود باقی گذارده است. شعر ایشان در کمال فصاحت و عاری از هرگونه پیرایه و تکلف است و با اینکه سرشار از تشبیهات فزون و استعارات فراوان است بسیار جذاب و بی اندازه گیراست و مایه آن همان سوز عشق و آتش شوقی است که در نهاد او نهفته است. سلطان در سخن پیرو سبک عراقی است و در غزل از شعر سعدی الهام گرفته است، البته با تصرفاتی که زمان شاعر قهرا در طرز ادای سخن او داشته است. او در مثنوی و رباعی و سایر فنون شعری هم سرآمد اقران است اما هیچکدام آنها به پایه غزل او نمی رسد. سلطان شاعر عارف مشربی است که در عین وسعت فکر کلامش در کمال شیوایی است، آثاری که از او بجای مانده منحصر به نسخه است.

ابوالحسن خان امید نهاوندی (1210- 1270 قمری) شاعر سده سیزدهم قمری و ندیم و کتابدار شاهزاده محمود میرزا بود. او که در شعر " امید " تخلص می کرد، پیرو سلسله نعمت‌ اللهی و مرید مجذوب علیشاه بود و بیشتر غزلیات خویش را به ‌نام او می‌گفت. دیوان میرزا ابوالحسن خان امید نهاوندی مشتمل بر حدود دوهزار و پانصد بیت است که در ایام کوری او سروده است. امید نهاوندی به تبعیت از شاعران برجسته ی سبک عراقی غزلیاتی لطیف سروده است. دیوان پیش رو که به اهتمام و تصحیح تقی ترابی تکمیل گردیده از غزلیات بسیار و چندین ترجیع بند، قصیده و قطعه تشکیل شده است که در سال 1339 در دسترس مشتاقان شعر و ادب فارسی قرار گرفت.

تمثیل بخش اعظم منظومه‌های عرفانی ادبیات کهن را دربرمی‌گیرد که اکثر مآخذ آنها دین و اسطوره است. تمثیل، در داستان‌های مثنوی معنوی و حتی در غزلیّات مولانا، جایگاه والایی دارد. تمثیلی که در ادبیات مدّ نظر است، بیشتر حکایاتی در جهت توضیح و تفسیر اعتقادات اخلاقی و عرفانی است که نمونه‌ای از ادبیّات تعلیمی تخیّلی محسوب می‌شوند تا جاذبه بیشتری داشته باشند. در حقیقت، زبان و بیان مولانا بیشتر به شیوه تمثیل رمزی، یعنی ارائه یک شخصیّت، اندیشه یا حادثه و اتفاقی، در دنیای ملموس از یک سو و بیان موضوعی فراسوی ظاهر آن است. رمز در تمثیل، بیانِ یک معنی یا نشان‌دهنده شیء خاص و غیرمحسوس است. حکایات مثنوی معنوی، بیشتر از نوع «تمثیل آرا و عقاید»ند که در آن شخصیّت‌ها مفاهیم انتزاعی را مُمثّل می‌کنند. در این صورت معمولاً پیرنگِ اثر در خدمت انتقال آموزه و عقیده‌ای است که آیات و احادیث را در قالب تمثیل، شعر، برهان و عرفان، تفسیر و بیان می‌کند. در این مقاله سعی داریم انواع تمثیل را در اشعار مثنوی با توجه به تقسیم‌بندی غربیان با زیر مجموعه‌های، فابل، پارابل، اگزمپلوم و فراتر از این انطباق به صورتِ تأویل، اثرپذیری گزارشی و تناقض، با ذکر نمونه‌هایی بررسی کنیم.

ابن فارض از یکسو قدرت و استعداد شاعری را به کمال داراست و از سوی دیگر احساس و ادراک دینی و عرفانی او، در غایت علو و کمال است. وجود این دو امتیاز برجسته موجب شده است که او لوای شعر روزگار خود را در دوره فترت ادبی بعد از جنگ‌های صلیبی بر دوش گیرد و بر فراز قله صوفیانه عرب بایستد که دو قصیده تائیه کبری و خمریه او، گلستان عشق الهی را بارور ساخته، گرچه حب ابن فارض، نمودار عاطفه نفسانی ذاتی است ولی در ضمن شامل بسیاری از معانی لطیف صوفیانه‌ای است که، به رنگ فلسفی آراسته شده. ابن فارض مانند ابن عربی، جلال الدین رومی، عطار و ... تنظیم‌کننده بی‌همتای موسیقی افلاک و بیان‌کننده اسرار الهی است، برای اتصال به منشا هستی مطلق، طریق عرفان اسلامی را که جنبه پویا و مثبت دارد، برگزیده و مراحل سیر و سلوک را طی نموده و به سبب طاعت و عبادت آشکار و پنهان، قلبی و روحی و جسمی، مجذوب حق شده و با کشف و شهود و اشراق، به حقایق دست یافته، به همین دلیل «وحدت و معرفت، اصل خلقت، جوهر شرایع و ادیان» مذهب اوست. در این مقاله جهان‌بینی و راه و رسم و طریقت وی با عارفان و صوفیان روشن‌بین زبان و ادب فارسی که تحت تأثیر علوم و معارف اسلامی و قرآن و احادیث، شاهکارهای ادبی و عرفانی خلق نموده‌اند، مورد مقایسه و تطبیق قرار گرفته است.