بوستان، همتای جاودانهی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومهی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامهی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هممانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قارهی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتبخانهها و سپس در عصر جدید در آموزشگاهها و مدارس عالی و دانشکدهها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که میدهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.
جلد اول کتاب حاضر در مورد ادبیات در دوره بازگشت، با کمی تسامح سالهای بین سقوط صفویه تا استقرار مشروطه را دربرمیگیرد که در این کتاب تاریخ ادبیات این دوره بررسی شده است. این دوره شامل دوره ناآرام افشاریه و دوره خواب آلوده و به ظاهر آرام زندیه و دوره استعمار و استقراض قاجاریه که منجر به بیداری ایرانیان شد را دربر میگیرد. دو فصل پایانی این کتاب به بررسی نثر و نظم نویسندگان و شاعران در این دوره پرداخته که در واقع قسمت اصلی کتاب را شکل میدهد. در دیگر بخشهای کتاب به مباحثی چون تاریخ و اوضاع سیاسی و اجتماعی، اوضاع دینی و مذهبی، تصوف و عرفان این دوره، فرق و مذاهب دیگر پرداخته شده است. جلد دوم کتاب شامل این عناوین است: نثر و نثرنویسان؛ انشا و منشیان؛ تاریخ و تاریخ نویسان؛ تذکره و تذکره نویسان؛ روزنامه و روزنامه نگاران؛ ترجمه و مترجمان؛ سفرنامه و سفرنامه نویسان؛ نمایشنامه و نمایشنامه نویسان؛ شعر و شاعران؛ و..
سیدعمادالدین نسیمی، شاعر و متفکّر حروفی در قرن هفتم هجری بود. وی به ترکی و فارسی و عربی شعر سروده است؛ ولی دیوان عربی او در طول زمان مفقود شده است. دیوان نسیمی حاوی قالب های متنوع شعری از قبیل غزل، قصیده، رباعی و ... است و بیشتر به زبان ترکی است. به علت تأثیری که طریقت حروفی به دیگر عقاید عرفانی داشته، بسیاری از شعرهای بکتاشی و علوی به نسیمی نسبت داده شده است. این دیوان نسیمی بر اساس یک نسخه نویافته کهن و هفت نسخه کهن دیگر فراهم آمده و به روش علمی تصحیح شده است.
امروزه ناقدان ادب، شعر را به چهار نوع اصلی تقسیم میکنند که عبارت است از: 1- شعرحماسی 2- شعر نیمایی 3- شعر غنایی 4- شعر تعلیمی. برای تعیین نوع ادبی مناجات به تعریف آن، توجه میکنیم که عبارت است از : " راز و نیاز بنده و بیان عجز و نیاز او به پیشگاه خداوند که با صفای قلب و رقت احساس، انجام میشود". از آنجا که از راز و نیاز با خداوند، مایههای قوی احساسی و عاطفی وجود دارد، ماهیت مناجات از دیدگاه انواع ادبی " غنایی" است؛ اما با توجه به آنکه مناجاتهای منظوم فارسی بیشتر با نوعی آموزش، همراه است، آن را غنایی ـ تعلیمی مینامند. عواطف حاکم بر مناجاتهای فارسی، همان احساس عجز و نیاز در برابر خداوند و امید به عفو و رحمت اوست.