آنچه در این کتاب آمده، مقالات محقق و پژوهشگری است از سرزمین دوستداشتنی تاجیکستان. در این کتاب 24 مقاله در زمینه زبان و ادبیات فارسی آورده شده که عناوین برخی از آنها بدین قرار است: بازتاب ویژگیهای سبک هندی و وصف بنارس در مثنوی چراغ دیر غالب دهلوی، دیدگاههای ادبی امام اعظم از نگاه علامه شبلی نعمانی، شعر العجم شبلی نعمانی و شناخت شعر رودکی، محمدافضل سرخوش و هنر شاعری او، پیوند تاریخی و فرهنگی تاجیکان با کشمیر، جایگاه مولانا و آثار او در شبه قاره هند، واقعات بابری و ترجمههای فارسی آن، ابوالفیض فیضی فیاضی و سبک هندی و .... .
کتابی که ترجمه آن اینک از نظر شما میگذرد رساله مختصری است که بیشتر برای تدریس در مدارس نوشته شده است. فلیسین شاله، درین رساله موجز سعی کرده است چنانکه شیوه اوست تمام مسائل مهم متافیزیک را با بیان ساده و دلپذیری مطرح و تقریر کند. بیان او در مورد مباحث فلسفی بیان یک فیلسوف نیست بیان یک معلم است. بیان او در مورد انتقاد، معتدل و در قضاوت، محتاط جلوه می کند. اقوال و آراء را با بیان ساده و موجزی تقریر می نماید و در همه حال سعی دارد تمام مطالبی را که درباره هر کدام از مسائل متافیزیک گفته اند، تا حدامکان جمع و نقل نماید. معذلک بدون سابقه ذهنی درک مطالب او دشوار خواهد بود. خواننده این کتاب وقتی به خوبی می تواند این مسائل مهم و دقیق و مبهم را درک کند که با جمال از تاریخ فلسفه را می توان توصیه کرد. خواننده ایرانی در چنین مواردی می تواند به کتاب نفیس "سیر حکمت در اروپا" مراجعه نماید.
مطالبی که در این دفتر جمع آوری شده است مقالات و نقدهایی است که در طی دوازده سال گذشته به مرور نوشته و در مجله های مختلف، به خصوص در نشر دانش چاپ شده است. سه مقاله و نقد قبل از انقلاب و مابقی بعد از انقلاب نوشته شده است، بعضی مقاله است، بعضی مطالبی است که به مناسبتهایی به عنوان سرمقاله نوشته و در نشر دانش چاپ شده است بعضی دیگر نقدهایی است که بر کتابهای فارسی و انگلیسی نوشته شده است. همه مقالات و نقدها تالیفی است به استثنای یک مقاله که از انگلیسی ترجمه شده است و آن مقاله "نزاع دیوانگان با خدا" نوشته هلموت ریتر است. (تاریخ و محل اولین چاپ مقالات و نقدها در انتهای هر مقاله ذکر شده است)
سرزمین ختلان از مهمترین مناطق تاجیکستان و زادگاه ظهور مکتب و نهضتهای علمی و ادبی در طی قرنهای گذشته است. از شخصیتهای مهم فرهنگی و ادبی این دیار میتوان به میرسیدعلی همدانی اشاره کرد. طبق معلومات منابع تاریخی میرسیدعلی همدانی در نیمه اول قرن چهاردهم میلادی از همدان به ختلان آمد و به تبلیغ اسلام و تألیف آثار گوناگون مشغول شد و پیروان زیادی پیدا کرد. میرسیدعلی در طول حیات خویش چندین بار به کشمیر هند مسافرت کرد و میان سلاطین و بزرگان این دیار نفوذ مذهبی زیادی بهدست آورد. رابطة قوی میان ادیبان هند و ختلان به غیر از دوره سیدعلی همدانی در دیگر دوران تاریخی نیز ادامه یافت. نمونهای از آن، سفر حیات جان مشهور به «باقی کولابی»، از شاعران عصر شانزدهم میلادی تاجیک، به هند است که ارتباط ادبی هند و ختلان را تقویت بخشید. در جمعبندی روابط ادبی ختلان و هند میتوان به این نتیجه رسید که پیوند ادبی این دو منطقه سابقه قدیمی تاریخی دارد و برای گسترش و رواج آن، مقام سیدعلی همدانی خیلی بزرگ است. تقویت این روابط در زمینة ارادت و اخلاص به شخصیت های معنوی جهت دیگر رواج مناسبتها به سوی هند، حرکت کردن اهل ادب ختلان را نیز در پی آورد که حاصل آن گسترش پیوند ادبی هر دو منطقه بود