در این کتاب که گوشهای از نقد شعر فارسی است، نویسنده دست به تحلیل ادبی و زیباشناسی اشعار خواجه حافظ شیرازی زده است و مثل بیشتر حافظشناسان جنبههای لغوی و زبانشناسی و متنشناسی آن را مورد بحث قرار نداده است؛ زیرا در این زمینه مفید به اندازه کافی کار شده است، بلکه در این کتاب زیباییهای تشبیهات و استعارات شاعر مطرح شده و در مقدمه به تحلیل موضوعی و سبکی وی پرداخته شده است و همچنین برای نخستین بار نوآوریهای او عنوان گردیده و تأثیر حافظ در شعر و زبان و جامعه امروز طرح شده و افزون بر آن به جنبههای مثبت و منفی شعر حافظ نیز پرداخته شده است. ضمن اینکه در پایان مقدمه شماری از زیباترین اشعار و غزلهای رند شیراز بر حسب موضوع آورده شده تا خواننده بیشترین بهره فکری و ذوقی را از آثار این یگانه روزگار برگرفته باشد.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
سالهای سال است ایرانیان، پیرو جوان و خرد و کلان هر آنگاه که مشکلی یا غمی دارند، عزیزی در سفر، امر خیری در پیش یا قصد انجام کاری، از دیوان حافظ استشاره میکنند و بدان تفال میزنند.متاسفانه در بین عامه مردم و گاه در میان دانش آموزان و دانشجویان چه بسیار بوده و هستند که حافظ را میخوانند، ولی در فهم پاره ای کلمات و مفاهیم آن در می مانند و منبعی که آنان را در حل مشکل یاری کند وجود ندارد و برای همگان هم امکان دسترسی به مآخذ گوناگون و عمده یا مراجعه به حافظ شناسان و حافظ فهمان نیست و جای فرهنگی اختصاصی که بتواند مددکار این خوانندگان باشد خالی بود. کتاب حاضر به همت و کوشش شخصی تهیه شده که به قول خود، از اوان کودکی و نوجوانی با قرآن و بوستان سعدی و دیوان حافظ آشنا و مانوس بوده است و طی مراجعه به ماخذ گوناگون و مسافرت به بلاد مختلف و مطالعه در آثار فرهنگی و اسلامی، حاصل یادداشتهای خود را در اختیار خوانندگان قرار داده است.
در گلستان خیال حافظ، تحلیل تشبیهات و استعارات اشعار خواجه همراه مقدمهای مفصل درباره نقد ادبی است. کتاب حاضر با عنوان "در گلستان خیال حافظ" با "تشبیهات و استعارات در دیوان حافظ" یکی از نمودارهای ممتازیست که با توجه به اصول معانی و بیان پارسی، از تصفح و تفحص دیوان فاخر و شاعر بزرگ ایران حافظ شیرازی تهیه و تدوین کرده است و به نفقه بنیاد نیکوکاری طبع و نشر میشود و میتوان آن را طلیعه و طلایه تدوین و تالیف کتاب معانی و بیان پارسی دانست که باید، با همین روش علمی و تحقیقی تهیه شود و به چاپ برسد. مقدمه مفصل و مستدلی که بر این کتاب نوشتهاند هرچند بعضی قسمتها و نظریه های آن مورد قبول ما نیست و یا الاقل درخور بحث و نقد است، ولی نحوه تفکر و تعقل و تخیل ایشان را در مباحث ادبی و بخصوص قلمرو پهناور و بیکران شعر پارسی نشان میدهد و آشکارا میرساند که این استاد، در مباحث مختلف فن دارای رای صائب و نظر ثاقب و استقلال فکر و انشاء حکم و اظهار عقیده است و خود را در قالب تعبد محض و تقلید صرف، محصور نمیسازد و مرغ اندیشهاش در تنگنای قفس خوانده ها و نوشته های دیگران نمیماند و افقی بلند و باز فضائی فراخ و ممتاز میطلبد.
پیرامون ترجمه مجموعهای است شامل دو مقاله مفصل در باب ترجمه که در سال 1355 در مجله فرهنگ و زندگی به چاپ رسیدهاند. در این مقالات، تاثیر ترجمه و گرایشهای مختلف آن بر زبان فارسی، ترجمه اصطلاحات ادبی، علمی و عامیانه و همچنین وضعیت ترجمه در نیم سده اخیر مورد بررسی قرار میگیرند. کتاب حاضر بخشی از مجموعهای یکصد و پنجاه جلدی است که دربردارنده گزیده مقالات دوره های کامل مجلات فرهنگ و زندگی، رودکی و هنر و مردم خواهند بود. این مجلات در شاخههای مختلف علوم انسانی از جمله هنر، سیاست، فرهنگ، تاریخ، ادبیات، علوم اجتماعی و جز اینها منتشر میشوند که به ترتیب در اختیار پژوهندگان و علاقمندان قرار خواهند گرفت. هدف از انتشار دوباره این مقالات، آشنایی نسل جوان ایرانی با گوشههایی از افکار نویسندگان معاصر ایران و جهان در حوزه فرهنگ و هنر است.