بلاغت و رسایی سخن شیخ اجل با عوامل متعددی پیوند دارد. او از هر فرصتی برای به اوج رساندن کلام خود و تسخیر بیشتر مخاطب بهره میجوید. اگرچه هدف اصلی سعدی حکایتپردازی نبوده است، بلکه از حکایت بیشتر به عنوان ابزاری برای تبیین دقیقتر اهداف تعلیمی و تربیتی خویش و همراهکردن مخاطب با خود بهره میگیرد، اما باریکبینیها و ظرافتکاریهای آگاهانه او در گزینش افراد یا اشخاص و عناصر حکایتها نیز در بلاغتجویی او بیتأثیر نیست. بوستان یا سعدینامه از مثنویهای مشهور و تأثیرگذار تعلیمی ـ تمثیلی ادب پارسی و به اعتقاد برخی از سعدیپژوهان، برجستهترین اثر شیخ اجل است. سعدی در این مثنوی برای رسانیدن پیامهای خود، از ابزار و رسانه پرتأثیر «حکایت» بهره فراوان برده است. در مجموع، 183 حکایت یا حکایتواره کوتاه و بلند در بوستان - براساس نسخه مرحوم یوسفی- وجود دارد که بیتردید از لحاظ هنری و زیباییشناسی همه در یک پایه نیستند. این مقاله به فراوانی افراد یا اشخاص اصلی حکایتهای بوستان اختصاص یافته است و نگارندگان با تسامح در برخی از موارد، برای بیان منظور خود از واژگان یا اصطلاحاتی چون «شخصیت»، «پویایی» و «ایستایی» که در واقع، بیشتر به حوزه داستاننویسی نوین تعلق دارد، کمک گرفتهاند. در هر حال، منظور از واژه «شخصیت» عنصری است که رویدادها، کنشها یا محادثهها در پیرامون وجود او شکل میگیرند. در مجموع این مقاله نشان میدهد که: 1. در حکایتهای بوستان چه گونهای از شخصیتها، نمود بیشتری دارند؟ 2. پویایی و ایستایی شخصیتهای اصلی حکایتهای بوستان چگونه است؟ 3. در میان شخصیتهای انسانی، چه کسری به زنان و چه اندازهای به مردان اختصاص یافته است؟4. چه تعداد از شخصیتهای اصلی بوستان چهره مثبت و چه قدر چهرهای منفی دارند؟ 5. سهم شخصیتهای مذهبی- عرفانی، تاریخی- اسطورهای و تمثیلی چه قدر است؟
بوستان، همتای جاودانهی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومهی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامهی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هممانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قارهی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتبخانهها و سپس در عصر جدید در آموزشگاهها و مدارس عالی و دانشکدهها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که میدهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.
مردمی که به زبان انگلیسی صحبت میکنند در مکالمات و نوشته های روزمره خود اغلب با کلماتی سروکار دارد که به واسطه یکی از پیشاوندهای منفی متضاد و معکوس کننده ساخته شده اند. استفاده از پیشوندهای منفی جهت ساختن کلمات متضاد شیوه متداولی است و مخصوصا در میان کسانی که زبان انگلیسی را به عنوان زبان دوم فرا می گیرند، رایج می باشد. اما اشکال اساسی در این زمینه انتخاب پیشوند مناسبی است که کلمه مورد نظر را به صورت متضاد درآورد، و این کار همواره سهل و آسان نمی باشد. به علاوه در پاره ای موارد این سوال مطرح است که لغت مورد نظر اصلا می تواند با یکی از پیشوندهای منفی درآمیزد تا متضاد آن را بسازد. از مختصات برجسته این فرهنگ سهولت دسترسی به لغات مورد نظر است. یک نظر اجمالی به لغاتی که به ترتیب حروف الفبا به همراه ده پیشوند منفی، مه خود نیز به همان ترتیب الفبا ضبط شده اند.
غزل از مهمترین قالبهای شعر فارسی در بیان مضامین مختلف، بویژه مضامین عاشقانه و عارفانه است که درطول تاریخ خود، فراز و نشیبهای بسیاری را پشتسر گذاشته است. سعدی یکی از بلندترین قلههای غزل فارسی از قرن هفتم به بعد محسوب میشود. وی بر شعر بسیاری از شاعران بعد از خود، بویژه بر شعر شاعران قرن هشتم، مانند خواجه حافظ، خواجوی کرمانی، عماد فقیه، جلال عضد و ... تأثیر گذاشته است. یکی از موفقترین پیروان سعدی در غزل، سید جلالالدین بن سید عضد الدین یزدی، معروف به «جلال عضد» و متخلص به «جلال» ،از شاعران قرن هشتم هجری و از معاصران خواجه حافظ شیرازی است. دراین مقاله، غزلهای «جلال عضد» با غزلهای«سعدی» مقایسه و تطبیق شدهاند. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، تأثیرپذیریهای جلال عضد از سعدی شیرازی در حوزههای گوناگون مضامین، تصاویر، تعابیر، واژگان و ترکیبها، وزن، قافیه و ردیف فراوان است. بررسی تطبیقی غزلیات سعدی با جلال عضد، به منظور شناخت بیشتر غزلیات دو شاعر و تحلیل میزان موفقیت و نوآوریهای جلال عضد در حوزه غزل صورت پذیرفته است و میتواند بحثی نو در زمینه ادبیات تطبیقی به شمار آید.
رهی معیری از شاعران بنام و پرآوازه معاصر است که زبان عاطفی و پراحساسش، نظر مخاطبان فراوانی را از زمان حیاتش تا کنون، به سوی سرودههای او جلب کرده است. همین رویکرد گسترده مخاطبان، چاپ مکرر آثار او را در پیداشته است؛ به گونهای که در دو دهه اخیر، شمارگان و نوبتهای چاپ آثار رهی به اشکال مختلف، در میان دیگر آثار ادب فارسی، برجستگی خاصی داشته است. بر اساس این امتیازها و توانمندیها، در این مقاله در پیآنیم که: الف. جایگاه، رهی معیری را در میان شاعران معاصر، بویژه سنت گرایان مشخص کنیم. ب. مهمترین عواملی را که موجب پسندیدگی شعر وی در میان مخاطبان گردیده، بکاویم. بیتردید عوامل متعددی در پسندیدگی یک اثر ادبی موثر میافتد که ممکن است به حوزه لفظ یا معنا مربوط باشد؛ براساس مطالعه و تاملی که بدین منظور برروی سرودههای رهی انجام گرفت، بدین نتیجه دست یافتیم که بیشتر زیباییهای شعر «رهی» به ساختار و فرم سخن وی مربوط است، لذا باید بیشتر از دیدگاه نقد ساختار گرایانه و فرمالیستی به اشعار وی نگریسته شود. بهرهگیری رهی از عناصر موسیقی افزای سخن را باید از شگردهای موثر رهی در این حوزه به شمار آورد که بیتردید نتیجه آشنایی عمیق رهی از سالهای آغازین نوجوانی با موسیقی بوده است.