کتابخانه مجازی ادبیات

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.

تجزیه و تحلیل متن حدود العالم، نه فقط اهمیت جغرافیای تاریخی آن را مشخص می کند، بلکه دیگر زمینه های علمی این اثر هم روشن می شود.آگاهی های مربوط به «تاریخ اجتماعی» ، «جغرافیای سیاسی»، «قوم شناسی» و بخصوص«زبانشناسی تاریخی» از جمله نکات بارز و کم نظیر کتاب حدود العالم است. حُدودالعالم من المشرق الی المغرب، (معنی: کرانه‌های جهان از خاور تا باختر) از کتاب‌های منثور فارسی سده ۴ ق(۳۷۲ ق برابر با ۳۶۱ ش و ۹۸۲ م) است. حدودالعالم با یافته‌های امروزی، نخستین کتاب جغرافیا به زبان فارسی است. این کتاب در رابطه با شکل و موقعیت کره زمین، جغرافیای عمومی، به ویژه جغرافیای سرزمین‌های اسلامی است. نام مؤلف کتاب معلوم نیست اما برخی آن را به ابویوسف پیشاوری نسبت داده‌اند. اطلاعات این کتاب دقیق و نثر آن ساده و روان است. به گفته ولادیمیر مینورسکی، خاورشناس روس، ممکن است شخصی به نام «اشعیا ابن فریغون» نویسنده دانشنامه جوامع العلوم نویسنده این کتاب باشد که شاید نسبتی نیز با فریغونیان و امیران آنها داشته باشد.اطلاعات جغرافیای حدود العالم، با توجه به تغییر سرحدات سرزمین های مختلف، تغییرات زمین شناسی، روند تاریخ سیاسی کشورها و همچنین تغییر نام اماکن تاریخی و مهاجرت قبایل به دلایل تاریخی و جغرافیایی اهمیت فراوان دارد.

در تحقیقات تاریخی، مفهوم ادبیات تاریخی شامل کتاب‌های تاریخی، خاطرات سیاسی و سفرنامه‌ها به عنوان متون اصلی است. فرمان‌ها، اسناد و مدارک مکتوب و غیرمکتوب در دوره‌های مختلف باستانی و اسلامی نیز دارای اهمیت ویژه‌ای‌اند. اما نسبت به منابع نامبرده فوق، «داستان‌های تاریخی» ـ که نویسندگان به دلایل اجتماعی و شرایط زمانی بدان می‌پردازند ـ جنبه‌ای فرعی دارد، ولی از نظر تتبعات تاریخی، فرعی بودن آن از اهمیت اجتماعی آن نمی‌کاهد و اصولا هدف از پژوهش حاضر، شناساندن ارزش این گونه منابع است.