کتابخانه مجازی ادبیات

عارفان به عنوان یکی از شاخص‌ترین طبقات فکری و فرهنگی در تبیین موضوعات عرفان و تصوف و در بیان تجارب درونی ـ ذوقی خود از شیوه بیان رمزی ـ در سطحی بسیار گسترده ـ بهره جسته‌اند. در این میان سلطان العاشقین ابن الفارض مصری در دیوان پرآوازه خود ـ که یکی از تأثیر گذارترین آثار عرفانی در شرق و غرب عالم است ـ این شیوه فاخر را به گونه‌ای ممتاز و عمیق به کارگرفته است. هدف نویسنده در این مقاله آن است که ضمن نمودن گوشه‌هایی از اسلوب رمزی ـ ذوقی این دیوان ـ با اختصار ـ بر موضوعاتی چون: سیر تحول رمز، چگونگی پیوستن آن به سمبولیسم، تراسل حواس و گونه‌های مختلف رمز در دیوان او پرتوی بیفکند.

این مقاله حاصل تفکرات تنهایی و خصوصی اینجانب است که فقط بر اساس مطالعات و تجربیات شصت ساله درباره یکی از موضوعات بسیار مهم: نماد و نمادسازان که تاکنون از سوی دانش‌پژوهان گرامی سخت مورد بی‌مهری و غفلت واقع شده روی کاغذ نقش بسته است. در طی این مقاله ابتدا انسان‌ها را به سه گروه: 1. عقل‌گرایان 2. احساساتیان 3. انسانهای متعادل(نمادسازان) تقسیم کرده آنگاه پس از بیان ویژگی‌های هر گروه جامعه نمادسازان را به عنوان جامعه برتر و مدینه فاضله معرفی کرده برای شهرسازی و زیباسازی قیافه و مبلمان شهرها و جلب جهانگردی‌ بیشتر راهکارهایی ارائه گردیده است. امیدواریم مورد استفاده اهل فن و علاقه‌مند قرار گیرد.

تصوف، یکی از راه‌هایی است که امکان تحقق معنوی سلوک را برای میلیون‌ها نفر از پیروان قرآن فراهم می‌کند. نگارنده در این مقاله ابتدا به پیدایش تصوف و سیر تاریخی و نمود آن در شعر پرداخته است و از آنجا که پدیده تصوف از بارزترین پدیده‌هایی است که عصر مملوکی در طول حیات خود تجربه کرد، در ادامه به دلایل گرایش به تصوف در این عصر می‌پردازد تا برای خواننده مشخص شود که چرا و چگونه گروهی از شاعران این دوره به صوفی گری رو آوردند و چه زمینه‌های اجتماعی، دینی و روانی باعث این امر شده بود. آنچه محوریت موضوع این مقاله را تشکیل می‌دهد، دو مفهوم انفصال و وصال (وحدت وجود) از زاویه علاقه میان خدا و انسان است. در این رهگذر شاعر چه با بیان روشن و چه با پوشیده‌گویی، می‌کوشد تا از هر چه غیرخداست، منفصل شود. در این میان بحثی چون حقیقت محمدی (ص) مطرح می‌شود که در ذیل مفهوم انفصال قرار می‌گیرد؛ و این گونه برداشت می‌شود که در شعر صوفی، پیامبر(ص) واسطه ای برای این اتصال نورانی است.

ابتهاج و فيتوري دو شاعر تواناي معاصر بودند که به علت شرايط نامطلوب جامعه خود، از نظر فکري به هم نزديک شدند. گرايش اين دو شاعر در عرصه رمانتيسم جامعه‌گرا قابل بررسي است. چراکه مهم‌ترين اشعار آنها مربوط به زماني است که در غم وطن خود شريک شده‌اند. بررسي تطبيقي اين دو شاعر نشان‌دهنده آن است که هرچند رد پاي رمانتيسم فردگرا در آثار آنها مشهود است، اما تفکر و درون‌مايه اجتماعي اشعارشان، آنها را به وادي رمانتيسم جامعه‌گرا سوق مي‌دهد و درآميختن رمانتيک با ادبيات انقلابي و پويا از مظاهر شعر هر دو شاعر است. در اين جستار ما با يافتن نقاط تلاقي انديشه اين دو شاعر، به تطبيق مفاهيم مطرح شده در اشعارشان پرداخته‌ايم. به همين منظور ويژگي‌هايي چون توجه به مسائل اجتماعي، تعهد نسبت به وطن، جايگاه عشق در مبارزه، ذهنيت غنايي نسبت به مسائل اجتماعي و ... مورد تطبيق و بررسي قرار گرفته است.