کتابخانه مجازی ادبیات

«وامق و عذرا» عنوان فارسی داستانی یونانی الاصل است که احتمالا در دوره انوشیروان به زبان پهلوی درآمده است. ظاهرا اصل داستان در قرن سوم هـ. ق موجود بوده است. در ادبیات فارسی، این قصه از مشهورترین قصه‌های عاشقانه است. محل وقوع داستان، جزیره ساموس در دریای اژه است و قهرمانان آن عبارت‌اند از: «عذرا» دختر ظقراط، فرمانروای ساموس و «وامق» که جوانی از خویشاوندان اوست. از این داستان روایت‌های مختلفی بر جای مانده که این روایت با عنوان «روایت ظهیر» (سده چهارده) شناخته می‌شود. این روایت در سال 1378قمری به نثر و نظم و به سرمایه کتاب‎فروشی اسلامیه و کتاب‌فروشی دانش به چاپ رسیده است. به نظر می‎رسد این کتاب نخستین کتابی است که تاکنون با این عنوان و موضوع، با حروف سربی چاپ شده باشد. مؤلف کتاب که در ضمن حکایت‎ها، چندبار خود را به نام ظهیر خوانده است، در این کتاب 514 صفحه‎ای افسانه‎های پریشانی را درهم‌بافته است.

اومبرتو اکو متولد 1932 را در ایران در سال‌های اخیر به عنوان رومان‌نویسبرجسته‌ای شناختند که با ترجمه رومان معروف او «نام گل سرخ» نامش بر سر زبان‌ها افتاد. در اروپا نیز چهره داستان‌نویس اکو تازگی داشت ولی من او را از حدود سال‌های 75 ـ 1974 به عنوان یک نظریه‌پرداز ادبی یا فیلسوف برجسته در فلمرو مسائل علم‌الجمال می‌شناختم و هنگامی که این مقاله او را، به منظور خاصی (در حقیقت تهیه کتابچه‌ای در معرفی صورتگرایان روسی) ترجمه می‌کردم. هیچ گاه تصور آن را نداشتم که او به عنوان یک داستان‌نویسی برجسته شهرت جهانی پیدا کند. این مقاله پاسخی است که او به مجله «ضمیمه ادبی تایم» داده و مرتبط است با پرسشی که آن مجله از تمام صاحبنظران و متفکران برجسته اروپا و امریکا در باب موقعیت کنونی نقد ادبی در کشورهای مختلف اروپا کرده بود.

این مجموعه دربرگیرنده‌ی 65 مقاله‌ی دومین همایش پژوهش‌های ادبی است. این همایش در سال 1381 به همت مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس و با همکاری انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی و دانشگاه الزهرا برگزار گردید. مقالات عرضه شده در این مجموعه "زبان و ادبیات ایران باستان"، "ادبیات فارسی کلاسیک"، "ادبیات معاصر"، "زیباشناسی و بلاغت"، "نقد ادبی و ادبیات تطبیقی"، "زبان و ادبیات فارسی در خارج از مرزها"، "مطالعات زبان‌شناسی".

يكي از داستان‌هاي هفت‌پيكر نظامي، بهرام‌گور و كنيزش فتنه در شكارگاه است. اين داستان را نظامي از روايت بسيار ساده، كوتاه و طرح گونه و گذاري فردوسي گرفته، پرورده و بخش دومي بدان افزوده است. پس از نظامي اين داستان را اميرخسرو دهلوي (750-651) در هشت بهشت و عبدي بيك نويدي شيرازي (988-921( در هفت اختر آورده اند كه هر دو تقليد و نظريه‌اي از هفت‌پيكر نظامي است. اميرخسرو بخش مياني داستان را با تغييراتي اندك نسبت به روايت نظامي آورده و عبدي بيك بر دامنه تغييرات افزوده است. با مقايسه و تحليل اين چهار روايت در مي‌يابيم كه هنر نظامي در داستان‌پردازي و عناصر و بن‌مايه‌هاي داستاني و جنبه‌هاي اخلاقي و رواني بر روايت‌هاي ديگر برتري دارد. اين مقايسه تنها از نظر ساختار روايي و داستاني است نه جنبه‌هاي زباني و شگردهاي بياني و سبكي؛ تنها در پايان مقاله به عنوان نمونه، توصيف كنيز را از چهار روايت نقل مي‌كنيم تا خواننده خود به اين قياس دست زند. در آغاز مقاله نيز ضمن معرفي چهار اثر و گزارش چهار روايت مي‌كوشيم به كمك نموداري، نقش مايه‌هاي داستاني را نشان داده و به وجوه شباهت و اختلاف روايت‌ها بپردازيم.