کتابخانه مجازی ادبیات

لقد حاول هذا الکتاب اضاءة جانب من الجوانب فیما یکتب محمود درویش من شعر عبر الزمن، اذ استجلی ـ ما استطاع ـ جملة من المعالم التی ما انفکت تدور متکررة فیما یکتب، ظاهرة او معمی علیها، مختزلة هنا او منتشرة هناک.

النصوص الشعریه المعاصر التی توظف المعانی الصوفیة، تعکس صراعا نفسیا یعانیه اصحابها بیم الطموح الی الخلاص الذاتی بالاتصال بحقیقة کونیة کبری و بین الاحساس بواجب المساهمة فی بناء المدینة الفاضلة. هذه الجدلیة تشکل محورا لهذه الدراسة لأعمال عبدالوهاب البیاتی بوصفها مرآة لتطور الشعر العربی فی النصف الثانی من القرن العشرین. من أبرز اسهامات البیاتی فی هذا المجال، و خاصة فی ضوء تعمیش دور الشعر فی المجتمع و تکاثر النصوص المیتا ـ شعریة، الاهتداء الی اقنعة ناجحة للتعبیر عن هذه الجدلیة.

تصاویر شعری، از عناصر اصلی شعر است و یکی از معیار‏های مهم نقد شعر نزد ناقدان ایرانی و عرب در همه دوره‏ها به‏شمار می‌رود. در دوره معاصر، توجه به این جنبه از زیبایی‌شناختی شعر از‏سوی ناقدان دو زبان مورد بحث، بیشتر شد؛ تا جایی که برخی ناقدان برجسته فارسی و عربی، آثاری مستقل را در این حوزه، تألیف کردند. کمال ابو‏دیب و دکتر محمد‏رضا شفیعی کدکنی، از‏جمله این ناقدان هستند که در آثار ارزنده خود، دیدگاه‏هایی جدید و روشن را در‏حوزه صور خیال، طرح کرده‏اند. بررسی آثار ابو‏دیب درباره صور خیال شعری، بیانگر نگاه کلی ناقد به این پدیده زیبایی‏شناختی است و پژوهش او در‏واقع، کاوشی در ساختار زبانی اثر ادبی، به‏شمار می‏رود. این ناقد بر دیدگاه عبد‏القاهر جرجانی ـ که تصاویر شعری را از عناصر اصلی، بلکه زنده و پویا در خلق اثر هنری می‏داند ـ صحه گذاشته و تأکید کرده است. وی هماهنگی میان سطح معنایی و روان‏شناختی را از عوامل پویایی و غنای صور شعری، به‏شمار آورده و آن را از دستاورد‏های عبد‏القاهر جرجانی دانسته است و با تکیه بر دستاورد‏های جرجانی در این شکل از نقد کوشیده است تا غنای میراث ادبی خود را در این حوزه، اثبات کند. اندیشه‏های شفیعی در کتاب صور خیال در شعر فارسی، ژرف‏اندیشی و نگاه نافذ او را به این جنبه از نقد شعر نشان می‏دهد. وی صور خیال را مجموعه‏ای از تصور‏های بیانی و مجازی دانسته و روش او در این حوزه از نقد،بر‏عکس شیوه ابو‏دیب، جزئی و تفصیلی است. این ناقد همچون ابو‏دیب، روش تطبیقی را انتخاب کرده و پس‏از شرح مسائل نظری در این حوزه، آنها را با نمونه‏های شعری، تطبیق داده است. نگاهی انتقادی همراه ‏با بیان اندیشه‏های نقد جدید درباره تصاویر شعری و تألیف کتاب مستقل در این حوزه، ما را بر آن داشت تا به بررسی و مقایسه دیدگاه‌های این دو ناقد در‏حوزه تصاویر شعری بپردازیم.

تصویر شعری، بخش جدایی‌ناپذیر هنر شعری است. شاعر با کمک تصویرگری تلاش می‌کند تا موضوعات را در قالبی محسوس و گویا به خواننده منتقل کند و احساسات و عواطفش را برای او روشن و شفاف بیان کند. بررسی تصاویر شعری هر شاعری نمایانگر هنر او در خلق و آفرینش مفاهیم جدید، نمایاندن امور معنوی و انتزاعی در پوششی نو و جاری کردن روح حیات در امور بی‌جان است. هر چه تصاویر هماهنگ‌تر، قوی‌تر و رساتر باشد، شعر نیز به تیغ آن دارای انسجام و قدرت بیشتری خواهد بود. شاعران رمانتیک، بیش از دیگر مکتب‌های ادبی در اشعار خود از تصویرهای شعری بهره گرفته‌اند، تصویر برجسته آن را در شعر شابی، یکی از نمایندگان جریان رمانتیک عربی، می‌یابیم. ناقدان، تصویرپردازی شعری را از دو جهت شکل و مضمون مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند. اما مقاله حاضر تلاش دارد پس از مباحث مقدماتی از مفهوم تصویر و ویژگی‌ آن در شعر معاصر عربی، تصویرهای شعری شابی را از نظر مضمون غالب تصویرهایش مورد بررسی قرار دهد تا بدین وسیله به دیدگاه شاعر در این خصوص دست یافته و نشان دهد شاعر چگونه با تصویرپردازی توانسته مفاهیم و احساسات خود را به خواننده خویش منتقل سازد. بررسی اشعار شابی حاکی از آن است که موضوعاتی چون: مرگ، عشق، حزن و اندوه، جامعه، مردم و ... در مضامین شعری وی نمود بارزی دارد و کاملاً متناسب با مکتب شعری اوست. از طرفی دیگر، یکی از نکات قابل توجه در بررسی تصویرپردازی شعری شابی نشان می‌دهد طبیعت و عناصر برگرفته از آن عنصر مهم و اساسی در اغلب تصویرهای وی می‌باشد.