کتابخانه مجازی ادبیات

حسن بن محمد بن حسن قمی ( وفات 406 قمری) از بزرگان علمای امامیه و معاصر شیخ صدوق بود. وی کتاب تاریخ قم را در سال 378 قمری و به تشویق صاحب ‌بن عباد نگاشت. اعتبار این کتاب از نظر مباحث مربوط به عایدات و خراج شهر و اطلاعاتی است که تا حد زیادی تکمیل کننده منابع تاریخی دیگر می باشد. تاریخ قم همچنین از لحاظ زبان‌شناسی حائز اهمیت است زیرا حاوی واژه‌ها و اصطلاحات اختصاصی و لغات محلی است. در حال حاضر هیچ ‌یک از نسخه‌های اصلی کتاب در دسترس نیست. نسخه پیش رو ترجمه فارسی حسن بن عبدالملک قمی است که در حدود 805 قمری صورت گرفته است. متن عربی این کتاب در بیست باب و پنجاه و یک فصل تنظیم شده بوده، در حالی که ترجمه فارسی شامل پنج باب نخست آن است. نثر ترجمه فارسی، با وجود واژه‌ها و اشعار عربی، ساده و روان است. کتاب حاضر با تصحیح سید جلال الدین تهرانی و توسط انتشارات توس در سال 1361 در دسترس علاقمندان تاریخ و فرهنگ ایران قرار گرفت.

در این جستار سعی برآن است تا ضمن معرفی اجمالی زندگی خصوصی ابن سینا، و صرفاً ذکر مهارت‌های برجسته او، آثارش را در زمینه مطالعات زبانشناختی بررسی کنیم. از آنجایی که ابن سینا در زمینه مطالعات علمی، تبحری چندجانبه و جهانی داشته است، کتب و مقالات بسیاری در رابطه با او نگاشته‌اند و در دانشنامه‌ها و دایره‌المعارف‌های معروف و یا ویژه‌نامه‌های جهان اسلام و ایران بخشی را به او اختصاص داده‌اند. اما با این حال، بیشتر او را به عنوان یک پزشک یا فیلسوف می‌شناسند تا یک زبانشناس. ولی به هر حال، در زمینه زبانشناسی و بررسی‌های زبانی، هرچند که در مقایسه با آثار فلسفی و پزشکی او بخش کوچکی را تشکیل می‌دهد، صاحب اثر بوده است. لذا هّم ما در این گفتار بررسی عملکرد او در این خصوص خواهد بود. گفتنی است، از آنجایی که بسیاری از بررسی‌های انجام گرفته در مورد ابن سینا به زبان عربی بوده و یا امکان دسترسی به پژوهش‌های انجام گرفته در گوشه و کنار جهان نبوده است، با استفاده از منابع موجود یا با قیاس و استنتاج از پژوهش‌های دیگران راهی به سوی مفاهیم و تعابیر ابن سینا گشوده‌ایم.

با وجود پژوهش‌های بسیاری که از دیرباز، در جهان اسلام انجام شده است، ضرورت مطالعه قرآن در چهارچوب یک نظریه زبان‌شناختی منسجم، بیش از هر زمان احساس می‌شود. این ضرورت با توجه به این حقیقت تقویت می‌شود که در چند دهه اخیر، ابزار نظری مناسب برای مطالعه انواع متون در پرتو نظریه‌های بزرگ زبان‌شناسی همچون ساخت‌گرایی و نقش‌گرایی فراهم آمده است. در پژوهش حاضر، در پی‌آنیم که آیات سوره یاسین را در پرتو مفاهیم اصلی نقش‌گرایی هلیدی تحلیل کنیم. از نظر هلیدی، دستور زبان از سه ساختار اصلی تشکیل شده است: ساخت‌گذرایی، ساخت وجهی و ساخت مبتدایی. این سه ساختار، به ترتیب، مسئول تحقیق‌بخشیدن به سه فرانقش بازنمودی، بینافردی و متنی‌اند؛ بدین ترتیب، زبان در باز‌نمود رخ‌دادها، روابط بینافردی و متن‌سازی، نقش ایفا می‌کند. تحلیل سه ساختار یادشده در سوره یاسین، علاوه بر نشان دادن قابلیت‌های نظریه نقش‌گرا در تبیین این‌گونه متون، متن مورد نظر را به عنوان مجموعه‌ای از قول‌ها و گفتگوهایی نشان می‌دهد که از ساختار وجهی همانندی برخوردارند.

داده‌ها طی سه ماه تابستان 1384 گردآوری شد. ارتباط مستقیم با گویشوران در محل زندگی آنان ضروری بود. آشنایی نگارندگان به گویش باعث شد که تجارب آنان خود محکی باشد بر صحت کاربرد واژه‌ها. در ابتدا از گویشوران خواسته می‌شد تا واژه های گوناگون را هم در جملات هم به طور جداگانه تولید کنند و نگارندگان، با استفاده از حروف آوانگار، این الفاظ را ضبط می‌کردند. علاوه بر این از گویشوران خواسته می‌شد تا اندکی در مورد بافتی که واژه مذکور در آن به کار می‌رود توضیح دهند. بررسی حاضر گزارشی است مختصر در مورد نتیجه این تحقیق که در ادامه در قالب معرفی واژه‌های مربوط به حوزه‌ دامداری همراه با آوانویسی و تعریفی از کاربرد آنها ارائه می‌گردد.