کتابخانه مجازی ادبیات

تعداد فعل‌های ساده زبان فارسی نسبت به زبان‌های دیگر، از جمله فرانسه و انگلیسی، بسیار کمتر است. در سده‌های نخستین تکوین زبان فارسی، شمار این فعل‌ها، اعم از اصلی و جعلی، نسبتاً فراوان بوده است. اما امروزه بسیاری از آنها از بین رفته و جای خالی آنها با فعل‌های ترکیبی پر شده است. برخی نیز گرچه به زبان فارسی امروز رسیده‌اند، صرفاً در شکل نوشتاری به کار می‌روند و در گفتار امروزی راهی ندارند. در این مقاله، با مطالعه متون منثور دو قرن نخستین فارسی دری، یعنی قرن‌های چهارم و پنجم هجری، فعل‌های ساده این دوره استخراج شده و تحولات ساختمانی و تنوع آوایی و نگارشی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. برای ارائه بهترین ویژگی‌های این افعال، صورت اصلی، جعلی، سببی و آوایی یا املایی آنها در جدولی طبقه‌بندی، و از هم تفکیک شده است. با نگاهی گذرا به فهرست افعال مشخص می‌شود که در این دوره گرایش به ساخت افعال جعلی ـ که اغلب منشأ فارسی دارند ـ بیشتر بوده چنان‌که در کنار فعل‌های اصلی، اغلب از معادل جعلی آنها نیز استفاده شده است. افعال سببی این دوره نیز به مراتب از افعال سببی زبان فارسی امروز افزون‌تر بوده است.

فعل از مهم‌ترين مقولات زبان و از ارکان اصلي جمله است که در فارسي و عربي به اقسام گاه مشابه تقسيم مي‌شود. يکي از اقسام اصلي فعل که در هر دو زبان هم وجود دارد، فعل مجهول است. گرچه به ظاهر اين تسميه بين دو زبان مشترک است و به نظر مي‌رسد، افعال مجهول در هر دو زبان کاملا معادل يکديگرند، اما از آنجا که فعل مجهول در فارسي از زواياي مختلف و گسترده‌تر از عربي مورد بحث قرار گرفته است، در اين مقاله در پي پاسخ به اين سوالات هستيم که به جز ساختار دستوري مجهول در زبان عربي آيا مي‌توان ساختارهاي ديگري يافت که از نظر معنايي مجهول به حساب آيند؟ و چه رابطه‌اي ميان ساختارهاي دستوري و معنايي فعل مجهول در دو زبان وجود دارد؟ و تفاوت‌ها و شباهت‌هاي دستوري و معنايي فعل مجهول در فارسي و عربي چيست؟ حاصل اين پژوهش مي‌تواند از بسياري از خطاهاي دانشجويان در ترجمه بکاهد و از جمله نتايج آن مي‌توان به اين مورد اشاره کرد که در هر دو زبان يک فعل کمکي به عنوان مجهول ساز شناخته شده است و نيز در هر دو زبان فعل‌هاي دو وجهي وجود دارد و در زبان عربي در ساختار مجهول علاوه بر تغييرات صرفي تغييرات صوتي نيز رخ مي‌دهد.

میرزا احمد (۱۲۳۲–۱۲۸۹ه‍. ق) بزرگترین فرزند وصال شیرازی متخلص به وقار است. او همچون پدرش خوشنویس و شاعر بود. دیوان شعری به فارسی به نام بهرام و بهروز که در بمبیی چاپ شده از او باقی مانده‌است . وی همچنین داستان قرآنی موسی و خضر را نیز به رشتهٔ شعر کشیده است. یکی از داستان های تاریخی و در عین حال سمبلیک قرآنی که به دلایل مختلف در متون ادبی صوفیانه بارها تکرار شده، داستان «موسی و خضر» است که به دلیل ظرایف و پیام های گوناگون، ظرفیت تاویل پذیری فراوانی نیز یافته است...داستان خضر و موسی، داستانی قرآنی در مورد ملاقات و همراهی موسی(ع) با خضر است. این همراهی به درخواست و اصرار حضرت موسی(ع) بود. خضر با وجود مخالفت اولیه، با این شرط که موسی(ع) هیچ سؤالی از او نپرسد، همراهی را قبول می‌کند. در این همراهی سه عملِ سوراخ کردن کشتی، کشتن نوجوان و تجدید بنای دیوار توسط حضرت خضر انجام شد. موسی(ع) در هر سه مورد اعتراض کرده و همین سبب جدایی این دو شد. خضر در پایان، علت کارهایی را که انجام داد گفت. این داستان یک‌بار در قرآن نقل شده و میان مفسران، متکلمان و عرفا گفتگوهای بسیاری در مورد آن وجود داشته و دارد.

کتاب فارسی میانه که امروز با نام «شایست نه شایست» معروف شده، در اصل و چنان‌که در دست‌نویس‌های موجود از آن دیده شده، دارای این نام نیست. این کتاب بیشتر درباره گناهان و کیفرهای هم‌ارز آنها، نساوریمن (مردار و ناپاکی)، روش برداشتن مردگان از زمین و دستورهای ویژه در این‌باره، پایه‌های گناه، سگ‌دید و مراسم آن، انواع سگ‌ها و پرندگانی که از آنها در این آیین می‌توان استفاده کرد و .... است. در این کتاب واژگان این متن پهلوی به ترتیب آوانویسی خط پهلوی آورده شده است. در مقابل هر واژه پس از یادکردن صورت‌های کهن آن و توضیحات لازم، جای واژه در متن کتاب مشخص شده است.