کتابخانه مجازی ادبیات

نظامی، پس از سرودن کتاب خسرو و شیرین، هفت یا هشت سال دست بکاری نزده و یا اگر زده است، اثری از آن موجود نیست. البته دیوان قصاید و غزلیات مختصری فعلا از او در دست هست ولی اولا این قصاید و غزلیات و قطعات پراکنده متعلق بتمام دوران زندگانی ادبی اوست و اگر بفرض متعلق به این دوره نیز می‌بود، چیز قابل توجهی بشمار نمی‌رفت. در هر حال نظامی هفت یا هشت سال پس از سرودن خسرو و شیرین، نوشتن لیلی و مجنون، سومین کتاب خمسه خود را آغاز می‌کند. در این کتاب، نظامی ضمن پرداختن بمقدمات، از حسودان و طاعنان و بدخواهان و شاعران بیمایه‌ای که با وی رقابت می‌کرده‌اند، گله بسیار می‌کند و ضمن این ابراز دلتنگی می‌گوید که در این مدت قصایدی ساز می‌کرده و غزل‌هایی میگفته و دیگران این آثار را از او می‌دوزدیده یا بتقلید ناقصی از آن می‌پرداخته‌اند. اما باز، از خلال سطور همین شکوه‌ها و شکایات نیز پیداست که در این مدت کار قابل توجهی نکره و اثری بوجود نیاورده است.

خسرو و شیرین، دومین داستان منظومه است که نظامی سرودن آنرا در حدود سال 576 هجری قمری بپایان رسانیده است. خسرو و شیرین، یکی از معروف‌ترین کتاب‌های نظامی و شاید معروف‌ترین و سرشناس‌ترین کتاب‌های وی است. در این کتاب که صرفنظر از اشعار الحاقی فراوان دارای شش هزار و پانصد و دوازده بیت است ابیات سست، مضامین مبتذل و بازاری و نکات ناسنجیده و رکیک کمتر میتوان یافت. کتاب با متن‌های استادی و چیره دستی بنظم آمده و شاعر متن‌های هنرمندی خویش را در تلفیق الفاظ و عبارت و اسجاع و قوافی بکار برده است.

يکي از ويژگي‌هاي شعر دوره مشروطه، بهره‌برداري شاعران از عناصر اسطوره‌اي است. شاعران با اشاره به نام و وقايع زندگي شاهان و پهلوانان ايران باستان، کوشيده‌اند مخاطبان خويش را به تحرک وادارند. هر چند شاعران برجسته عصر مشروطيت کمابيش به اين امر توجه داشته‌اند، اما شيوه برخورد آنها با عناصر اسطوره‌اي يکسان نيست. در اين ميان، شاعراني چون اديب الممالک و بهار با برداشتي کلاسيک‌گونه و معتدل در معرفي اساطير ايراني و استفاده از آنها براي آگاهي مردم از شرايط نابسامان دوره مشروطه، کوشيده و شعرايي چون عارف قزويني، نسيم شمال و ميرزاده عشقي بنا بر اقتضاي اجتماع دوران خود به صورت افراطي اساطير را وسيله بيان مسائل وطني و اوضاع آشفته عصر خويش قرار داده‌اند. برخي مضامين اسطوره‌اي در شعر اين دوره صورت کليشه‌اي دارد و پيوند معناداري با جريانات سياسي اجتماعي عصر مشروطه ندارد.