کتابخانه مجازی ادبیات

مکتبی شیرازی از شاعران اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری، منظومه ای دارد به نام لیلی و مجنون که ابیات آن بالغ بر 2160 بیت است. این اثر منظوم داستانی نظیره ای است بر لیلی و مجنون نظامی گنجوی. از میان نظیره هایی که بر لیلی و مجنون نظامی ساخته اند، کار مکتبی را باید از کارهای موفق به شمار آورد. پرداختن به اصل حوادث داستان، پرهیز از وصفهای دور و دراز، بهره گیری گسترده از واژگان و تعابیر محاوره ای، استفاده از ترکیبات زیبا و در موارد مختلف بدیع و تازه، استفاده از برخی کاربردهای کهن واژگانی و صرفی و نحوی، خلق تصاویر رنگارنگ و بهره گیری از صنعت اغراق را می توان از ویژگیهای بارز سخن مکتبی تلقی کرد.

مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد به مناسبت نهمین سده تولد حکیم نظامی گنجوی دو شماره را به مجموعه مقالات این کنگره که در بهار و تابستان سال 1369 برگزار شده، اختصاص داده است

کنایه یکی از زیباترین و دقیق‌ترین اسلوب‌های هنری گفتار و رساتر از حقیقت است، زیرا در کنایه ذهن انسان از ملزوم به لازم منتقل می‌شود و با نوعی دلیل همراه می‌شود. کنایه از مهم‌ترین شگردهای زیباآفرینی در شعر و از طبیعی‌ترین راه‌های بیان است که در آیات قرآنی، اعتقادات پیشینیان، آداب و رسوم اجتماعی، گفتار عامه، امثال و حکم، تقاضا، انتقاد و در شعر، بخصوص در انواع هجو، نمونه‌های بسیاری از استعمال کنایه را می‌توان یافت. در این مقاله با توجه به تاریک و مبهم بودن مرز بیان کنایه، استعاره، و مجاز در کتب بلاغی، تمامی مباحث علم بیان را می‌توان از نگاهی دیگر در دو حوزه حقیقت و مجاز جای داد؛ اگر تشبیه در گستره حقیقت و استعاره در پهنه مجاز قرار داشته باشد، کنایه در هر دو میدان می‌تواند جای گیرد. کنایه مانند استعاره از حوزه حقیقت به مجاز راه می‌یابد با این تفاوت که معنی حقیقی خود را نیز حفظ می‌کند، به گونه‌ای که بزرگان بلاغت نیز بر این باورند که اراده معنای حقیقی در کنایه جایز است. بنابراین می‌توان گفت کنایه نه حقیقت صرف است نه مجاز صرف بلکه برزخی است ما بین حقیقت و مجاز و یکی از عوامل مهم زیبا آفرینی در کلام ادبی. اصولا در کنایه، کلام یکی است اما دو معنی از آن بر می‌آید. کنایه چون کیمیایی است که مس زبان عادی را به زر شعر مبدل می‌سازد.

مولانا حكيم زلالي خوانساري از شاعران بنام اواخر قرن دهم و اوايل قرن يازدهم هجري است كه در سرودن انواع شعر بويژه، قصيده، غزل و مثنوي مهارت و چيرگي خاصي داشت، بيشترين شهرت او به واسطه مثنوي‌هايي است كه تذكره‌نويسان از آنها با عنوان «هفت گنج» ياد مي‌كنند. دلبستگي شاعر به وطنش ـ خوانسار ـ در اشعارش بوضوح پيداست، پيروي او از نظامي گنجوي و ملاي روم در سرودن شعر و نظم مثنوي‌ها مسلم است حتي گاه مضمون‌ها و مفهوم‌هايي را از آنها گرفته است، زلالي به دربار شاه عباس صفوي منسوب و از مريدان مير محمد باقر داماد است. وي شاعري نوآور، خلاق و خوش قريحه است كه در بيان انديشه‌هاي خود، سبكي خاص دارد و در فرهنگ واژگاني او كلمات نادر و تركيبات تازه و شگفت‌انگيز فراوان است. تصويرهاي زيبا، تشبيه‌ها و مجازها در كلام او جايگاهي ويژه دارد و به سخنش زيبايي خاصي مي‌بخشد. مثنوي محمود و اياز مهم‌ترين و مفصل‌ترين مثنوي اوست كه در آن نكات معنوي و عرفاني در قالب عشقي شگفت‌انگيز بازگو شده است.