کتابخانه مجازی ادبیات

در این کتاب کوشیده شده تا درباره نکاتی درباره حافظ و شعر او بررسی صورت گیرد؛ از قبیل: بیان روند زندگانی حافظ برگرفته از متون و منابع معتبر علمی و تاریخی با استفاده از اشعار شاعران نوپرداز معاصر؛ نگاهی به ابعاد و زوایای شخصیت حافظ؛ چرایی تفأل به حافظ و چگونگی تفأل‌زدن؛ تدوین فصلی با نام فرهنگ واژگان اشعار حافظ با بیش از دوهزار واژه؛ فراهم کردن فرهنگ اشارات و تعبیرات عرفانی اشعار حافظ با بالغ بر پانصد واژه.

در تدوین این فرهنگ به این نکات توجه شده است: 1. معنی واژه‌ها در طول زمان دگرگون می‌شود؛ در دیوان حافظ لغات زیادی را می‌توان یافت که معنی امروزی آنها با دوره حافظ متفاوت است؛ 2. درباره بعضی از واژه‌ها هرچند نمی‌توان گفت معنی امروز با معنی ششصد سال پیش تفاوتی کرده، ولی در پرتو دانش بشر تلقی ما نسبت به آن واژه تغییر کرده است؛ 3. در دیوان حافظ واژه‌های متعددی وجود دارد که در معانی گوناگون آمده است مثل روان؛ 4. حافظ استاد ایهام است یعنی در یک مصرع از یک واژه معانی مختلفی را در ذهن می‌آورد؛ 5. در دیوان حافظ واژه‌هایی چند وجود دارد که به دو نوع می‌توان آنها را خواند که در هر دو مورد معنی‌دار است که در این فرهنگ زیر عنوان «دوگانه‌خوانی‌ها در دیوان حافظ» به آنها اشاره شده است و .... .

بين روساخت نحوي يک اثر يا قطعه زباني با انديشه و طرح ذهني صاحب آن رابطه‌اي تنگاتنگ وجود دارد. ساخت نحوي يک اثر بي‌تاثير ازساخت معنايي آن نيست، به طوري که مي‌توان با دقت و تامل در روساخت تا حدودي به انديشه و نيت آفريننده آن روساخت پي برد. هر طرح ذهني و ساخت معنايي نمي‌تواند در هر قالب و توالي نحوي ظاهر شود و صراحت و رسانگي لازم را داشته باشد و اين حکايت از نظام‌مندي دستگاه زبان دارد. حتي يک دستگاه بسيار جزيي از دستگاه دستوري زبان به نام «مطابقه»(concord) نيز از اين حقيقت مستثنا نيست. به همين دليل است که دستگاه مطابقه موجود در آثار زباني تحت يک الگو و طرح واحد و ثابت تعريف نمي‌شود و هر اثر يا قطعه زباني مي‌تواند دستگاه مطابقه مخصوص به خود داشته باشد. لذا براي زباني مثل زبان فارسي نمي‌توان يک طرح يا الگوي واحد از دستگاه مطابقه ارايه داد. در اين مقاله نويسنده با بررسي دستگاه مطابقه کتاب «فرار از مدرسه» استاد زرين کوب و مقايسه آن با طرح موجود از دستگاه مطابقه زبان فارسي به اين نکته مهم پرداخته است.

يکي از انواع فعل‌هاي زبان فارسي، فعل‌هاي پيشوندي هستند. اين نوع افعال از دوره باستان تا به امروز در زبان فارسي رايج بوده‌اند، اما بسامد آنها در زبان، به ويژه در زبان فارسي دري، رو به کاهش بوده است. پيشوند اين افعال، که عنصر غيرفعلي گروه فعلي را تشکيل مي‌دهد، عمدتا مفهوم جهت، سمت و جهت حرکت را نشان مي‌دهد و گاهي نيز تقويت معنا و تاکيد وقوع فعل را مي‌رساند و گاهي نيز در افزايش يا ايجاد معناي جديد در گروه فعلي، ايفاي نقش مي‌کند. پيشوند در اين دسته از افعال، در مسير تحول و تطور، جاي خود را به قيد يا متمم يا عنصر غيرفعلي اسم و صفت در جمله داده است.