در اين نوشتار؛ تلاش شده است تا نشانههاي سوررئاليسم و اصول آن در نوشته ارزشمند عطار در تذکره الاوليا، نشان داده شود. البته پژوهشهايي از اين دست که مربوط به دو حوزه فرهنگي و دو عصر مختلف است، گاه ناهم خوانيهايي دارد که بر اهل فن، پوشيده نيست. به رغم آگاهي از اين نکته که جغرافياي ظهور سوررئاليسم غرب امروز بوده است و خواستها و خاستگاههاي متفاوتي با قلمرو معرفتي عطار دارد، نشانههايي را ميتوان در آثار عطار يافت که با اصول سوررياليستها تا حدي قابل تفسير است؛ مانند هزل، امر شگفت و جادو، خواب و رويا، نگارش خودبه خودي، جنون و ديوانگي و تصادف عيني. برآنيم تا به اجمال و به روش تحليل و توصيف متن تذکره الاوليا، اين ويژگيها را در آن بيابيم.
«تذکرة الاولیاء» یکی از آثار برجسته ادبیات فارسی است که نویسنده، شاعر و عارف سدههای ششم و هفتم فریدالدین ابوحامد عطار نیشابوری به گنجینه پرگوهر و ارزشمند ادبیات ایران افزوده است. عطار با بهرهگیری از میراث برجایمانده از اسلاف خویش به خلق منظومههای متعدد و نیز کتاب کممانند «تذکرة الاولیاء» پرداخت و این زبان نمادین را بیش از پیش رشد و توسعه داد. این تصحیح از روی نسخه افست چاپ لیدن حروفچینی و چاپ شده است. این نسخه نخست در سال 1905 به کوشش رنولد الن نیکلسون ـ محقق بریتانیایی در زمینه عرفان و تصوف و مدرس زبان فارسی در دانشگاه کمبریج ـ به چاپ رسید.
در این کتاب، آثار گروهی از شاعران فرانسه با تقسیمبندی خاصی مورد بررسی قرار گرفته است. در تقسیمبندی شاعران و انتساب آنها به یک شیوه خاص ادبی نظر نقادان فرانسوی نیز همواره با هم یکسان نیست. برای مثال یکی نروال را شاعر رمانتیک به شمار میآورد و دیگر او را پیشرو شاعران تازهجوی پس از خود میداند و این از آنروست که شیوههای گوناگون ادبی، مرز دقیق و مشخصی ندارد. جدول خلاصه مهمترین شیوههای ادبی فرانسه از آغاز شکفتگی ادبیات بر این کتاب افزوده شده و به فصول کتاب پیوند داده شده است.
متنهای ادبی با سایر متنها از رهگذر نقل قولهای آشکار و پنهان، تلمیح، اقتباس و جذب مؤلفههای صوری از متنهای پیش از خود، در ذخیره مشترک سنن ادبی تداخل مییابند. این رابطه در ادبیات ما گاهی از طریق ترجمهها به وجود آمده است. تغییرات به وجود آمده در اوایل قرن بیستم و گسترش روابط میان ایران و فرانسه سبب گرایش شاعران پیش گام ایران به ادب و هنر این کشور و تأثیر و تأثر متقابل فرهنگ و تمثیل و داستان و شعر دو ملت شده است. بررسی تأثیرپذیری شاعران از یکدیگر از جذابترین مقولههای نقد ادبی است. «رشید یاسمی» از جمله شاعرانی است که ضمن برداشتن گامهای بلند در راه تجدد و اصلاح، با انتقال افکار و مضامین شاعران غرب از جمله شاعران فرانسه، افق اندیشه را فراختر کرد و قریحه درخشان خود را نیز با آن اصلاح و تغذیه نمود. نظر به این مسأله و با رشد نظریههای ادبی و رویکردهای مختلف نقد ادبی در ایران و وجود عناصر و مناسبات میان متنی در دیوان رشید شایسته است که از این دیدگاه به شعر او پرداخته شود. روش تحقیق نقد نفوذی میباشد. رشید یاسمی هنرمندی است که از پیشینیان تأثیر پذیرفته است و علاوه بر دستیابی به تجربههای مشترک هنرمندان قبلی، به دلیل ذهن جوینده و پر تکاپویش رنگی تازه از خلاقیت هنری و ادبی خود را بر تجربههای گذشتگان زده است. او برای پرورش و غنای ذوق و آمادگی بیشتر و نیز آگاهی از تجربه شاعران زبانهای دیگر، بدون این که رنگ و بوی ترجمه از آثار او پیدا باشد، همچون معاصرانش گامی بلند در راه پیشرفت ادب فارسی و گشایش افقهای تازه در تجدد و تحول ادبی ایران برداشته است.
کتاب تاريخ کشمير يا راج ترنگيني «Rajtarangini»، روايت منظومي از اسطوره، حماسه و تاريخ بخشي از سرزمين هند يعني کشمير است. کشمير به علت زيبايي طبيعت، لطافت هوا، حتي رنگ پوست مردمانش در هند به ايران صغير شهرت دارد. اين اثر را ابتدا کلهن «Kalhah» به زبان سنسکريت سرود و بعدها دوبار به فارسي ترجمه شد که ترجمه اول مصنوع و متکلف و دور از فهم بوده و ترجمه دوم که در زمان اکبر شاه گورکاني به وسيله ملاشاه محمد شاه آبادي صورت گرفته ترجمهاي ساده و روان و ماندگار بوده است. تطبيق بعضي از حکايتها و شخصيتهاي تاريخي آن با برخي از روايتها و چهرههاي ديني و تاريخي آثار ايراني و سامي، موضوع بحث اين مقاله است.