به نظر میرسد تاجالمآثر اثرحسن نظامی نیشابوری (زنده در 614 ق) نقش قابل ملاحظهای در رواج و توسعه زبان فارسی در شبه قاره هند داشته است. پرداختن به تاریخ سه تن از حاکمان دهلی از سال 587 تا 614 ق بهانهای است برای مولف تا کتابی مصنوع و آراسته به صنایع مختلف لفظی و معنوی بنویسد و نثر خود را به اشعار فراوان فارسی و عربی بیاراید. اگر چه حسن نظامی به نام گویندگان این ابیات اشاره نکرده است، اما تعداد ابیات منقول او در این اثر قابل توجه است و این ویژگی به ارزش و اهمیت آن میافزاید. این کتاب به استقصای نگارنده حدود 3270 بیت فارسی دارد که مؤلف به اقتضای موضوع سخن خود آنها را در کتاب گنجانده است. به بیان دیگر تاریخ و نقل آن زمینهای است تا مؤلف مجموعهای از اشعار شعرای پیش از خود را بنا بر سلیقه شخصی دستهبندی کند و ضمن توصیف و تشریح هر واقعهای ابیات مختلفی را که به آن زمینه یا ماجرا مربوط میشوند، از شعرای فارسی و عربیزبان بیاورد. با این اوصاف از منظری دیگر میتوان به تاجالمآثر به عنوان جنگی نگریست که مجموعهای از اشعار فارسی و عربی را در کنار یکدیگر گردآورده و مؤلف مجموعه طبق مضمون مشترک آن ابیات، به بهانه نقل و روایت تاریخ مضمونپردازی کرده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
انیسالقلوب منظومهای فارسی است در بحر متقارب با حدود 56000 بیت که قاضی برهانالدین ابونصر مسعود اَنَوی آن را در نیمه دوم قرن ششم هجری و ظاهراً در تعارض با شاهنامه و «قصه گبرکان کهن» در هفت دفتر سروده و موضوع آن قصص انبیا است. نسخه منحصر به فرد این منظومه که به خط نسخ و در اوائل قرن هفتم هجری تحریر شده است، هماکنون در کتابخانه ایاصوفیه به شماره 2984 نگهداری میشود.
مقاله حاضر به بررسی زندگی و شرح حال حیدری تبریزی شاعر همروزگار با شاه طهماسب صفوی و اکبرشاه گورکانی هند میپردازد و با نقل و نقد منابع تلاش میکند تا برخی نکات مبهم زندگی او را روشن کند. مناقبخوانی او از سؤالات مطرح در این مقاله است و با بررسی دیوان بهجایمانده از او تلاش شده تا اندکی از جهانبینی شاعر آشکار شود. حیدری تبریزی شاعری است که میان ایران و هند در تردد بوده و سفرهای بسیاری کرده است. حاصل یکی از این سفرها، ساخت مثنویای به نام فتحنامه گجرات است. در این مقاله علاوه بر تصحیح این فتحنامه برخی ویژگیهای آن مورد نقد قرار گرفته و با الگوی اصلی آن یعنی شاهنامه مقایسه شده است. ضمناً اتهام سرقت ادبی حیدری نیز بررسی شده است.